
Fińska polityka leśna zakłada utrzymywanie udziału rębni przerębowej w całkowitej powierzchni cięć użytkowania rębnego w lasach państwowych na poziomie co najmniej 25%. W 2023 roku stosowny odsetek wyniósł 37%. Rębnia przerębowa stosowana jest przede wszystkim w lasach gospodarczych szczególnie cennych z punktu widzenia rekreacji i bioróżnorodności.
Niegiełdowa spółka akcyjna Gospodarstwo Leśne Metsähallitusa (MM Oy) zarządza fińskimi państwowymi lasami wielofunkcyjnymi. Ma w swojej pieczy blisko 17% wszystkich produktywnych lasów Finlandii (lasy produktywne: w krajach nordyckich są to lasy o przeciętnej rocznej produktywności równej co najmniej 1 m3/ha). MM Oy stanowi trzon gospodarczego segmentu gospodarstwa parkowo–leśnego Metsähallitus, które zarządza jedną trzecią obszaru lądowego i wodnego Finlandii. W 2023 r. spółka zapewniła 93% przychodów całego segmentu gospodarczego (więcej informacji podstawowych: p. tabela).
Jako całość państwowe gospodarstwo parkowo-leśne Metsähallitus działa w formie jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Jest jednak umocowane w konstytucji Finlandii. Pod swoim zarządem ma w sumie prawie 12,6 mln ha obszarów państwowych, w tym niespełna 9,2 mln ha gruntów i przeszło 3,4 mln ha wód. Podstawowe cele operacyjne i finansowe Metsähallitusa wyznacza co roku fiński parlament.
Dwa segmenty oddzielone firewallem
Państwowe gospodarstwo parkowo–leśne składa się zasadniczo z dwóch segmentów: gospodarczego (samofinansującego się) i państwowoadministracyjnego (finansowanego głównie z budżetu państwa). Segment gospodarczy podlega Ministerstwu Rolnictwa i Leśnictwa, a segment państwowoadministracyjny – Ministerstwu Środowiska. Oprócz spółki MM Oy segment gospodarczy Metsähallitusa obejmuje zatrudniającą ok. 70 pracowników Agencję Deweloperską, która zajmuje się rozwojem nieruchomości, oraz dwie niewielkie spółki prowadzące działalność w zakresie nasiennictwa i eksploatacji kopalin (w spółkach tych pracowało w 2023 r. łącznie 14 osób). Funkcję holdingowego jądra segmentu gospodarczego pełni jednostka Operacje Gospodarcze. Na jej rzecz spółka MM Oy wypełnia dwa rodzaje świadczeń finansowych: wnosi roczną opłatę za prawo do gospodarowania w fińskich lasach państwowych (95 mln euro w 2023 r.) i płaci dywidendę (11,2 mln euro w 2023 roku). Metsähallitus ma również 68% udziałów w spółce Nuuksiokeskus, działającej w branży nieruchomości.
Państwowoadministracyjny segment Metsähallitusa zarządza 41 parkami narodowymi oraz rezerwatami, obszarami wolnej przyrody i kilkunastoma tysiącami obiektów fińskiego dziedzictwa kulturowego. Jest oddzielony od segmentu gospodarczego finansowym firewallem (obustronna niedopuszczalność nieekwiwalentnych przepływów transferowych).
Duży popyt na drewno
ok 2023 charakteryzował się niepewnością gospodarczą i chwiejną sytuacją geopolityczną. Mimo to Metsähallitus funkcjonował stosunkowo stabilnie, a także osiągnął zarówno finansowe, jak i operacyjne cele wyznaczone mu przez fiński parlament. Duży popyt na drewno i jego godziwe ceny znalazły odzwierciedlenie w wyjątkowo dobrych wynikach spółki MM Oy. Dla Agencji Deweloperskiej rok 2023 był z kolei mniej pomyślny.
Około 93% obrotów całego segmentu gospodarczego stanowiły w 2023 r. przychody z gospodarki leśnej, głównie ze sprzedaży drewna. Jego skonsolidowane obroty zwiększyły się o 3%. Natomiast zysk operacyjny segmentu zmalał o prawie 5%. Przychody samej spółki MM Oy wzrosły o blisko 13%. Segment gospodarczy nie otrzymał w 2023 r. żadnych dotacji. Jego przychody z usług świadczonych na rzecz segmentu państwowoadministracyjnego (przepływy ekwiwalentne) nieznacznie się zwiększyły z 14,4 mln euro w 2022 r. do 14,6 mln euro w 2023 roku. Obciążenie podatkiem CIT wzrosło o 7%.
W Finlandii zyski wygospodarowane przez firmy państwowe są niemal w całości odprowadzane do budżetu państwa i ostateczna decyzja o ich dystrybucji należy do parlamentu. Rada nadzorcza gospodarstwa parkowo-leśnego zaproponowała fińskiemu parlamentowi pobrać od segmentu gospodarczego za 2023 r. dywidendę w wysokości 110 mln euro. Fińscy posłowie zdecydowali, że będzie to jednak 120 mln euro – o 10 mln euro więcej od dywidendy za rok wcześniejszy. Wskaźnik kapitału własnego segmentu gospodarczego zwiększył się w 2023 r. o 1 punkt procentowy i wyniósł 98%.
Od 2007 r. fińskie lasy państwowe zobowiązane są do ewaluacji efektów i kosztów pełnienia funkcji ogólnospołecznych. W 2023 r. ewaluowana wartość nierekompensowanych ogólnospołecznych funkcji pełnionych przez fińskie produktywne lasy państwowe wzrosła o przeszło 37%. Struktura wartościowego wolumenu tych świadczeń kształtowała się następująco: ochrona bioróżnorodności – 72%; funkcje rekreacyjne – 18%; promowanie kultury Samów – 6%; wspieranie chowu reniferów – 4%.
Współpraca z przedsiębiorcami
W 2023 r. koszty usług obcych świadczonych na rzecz segmentu gospodarczego zwiększyły się o 5%. Firmom prywatnym jest zlecana praktycznie całość pozyskania i wywozu drewna oraz znaczna część prac z zakresu hodowli lasu. Umowy z przedsiębiorcami są zawierane na okres od jednego roku do czterech lat w zależności od rodzaju zlecanych prac. Przedsiębiorcy leśni, którzy współpracują ze spółką MM Oy (ok. 600 firm wraz z podwykonawcami), zatrudniają w sumie przeszło tysiąc pracowników. Pozyskiwanie drewna jest wysoko zmechanizowane. Długoterminowe umowy z firmami pozyskującymi drewno zawierają klauzulę zastrzegającą indeksację stawek. Weryfikacja cen kontraktowych odbywa się co dwa miesiące. MM Oy utrzymuje, że oferuje przedsiębiorcom najlepsze w Europie warunki umów na pozyskiwanie drewna.
Metsähallitus organizuje szkoleniadla swoich usługodawców, korzystając z cyfrowego środowiska kształceniowego Ahjo, które udostępnia różne rodzaje kursów związanych z kontraktowanymi usługami. W 2023 r. sumaryczny wolumen kursów, które ukończyli usługodawcy i ich pracownicy, wyniósł 6595 jednostek szkoleniowych. Największe znaczenie miały kursy z zakresu pozyskiwania drewna i jego wywozu z lasu.
Użytkowanie lasu
W Finlandii lasy państwowe znajdują się głównie we wschodniej i północnej części tego kraju. W 2⁄3 są to lite drzewostany sosnowe. 1⁄5 stanowią sosnowe bory mieszane. Mniej licznymi gatunkami są świerk i brzoza. Obecnie w państwowych lasach gospodarczych przeważają drzewostany w wieku trzebieżowym. W lasach zagospodarowanych zrębowo pierwsza trzebież wykonywana jest w momencie osiągnięcia przez drzewostan wysokości 12–16 m. Przeciętna powierzchnia zrębu w fińskich lasach państwowych wynosi ok. 2 ha w południowej części kraju i niespełna 4 ha w części północnej. Naturalnie odnawiana jest mniej więcej 1⁄5 drzewostanów.
Fińska polityka leśna zakłada utrzymywanie udziału rębni przerębowej w całkowitej powierzchni cięć użytkowania rębnego w lasach państwowych na poziomie co najmniej 25%. W lasach MM Oy stosowny odsetek wyniósł 37% w 2023 roku. Spółka stosuje rębnię przerębową przede wszystkim w lasach gospodarczych szczególnie cennych z punktu widzenia rekreacji i bioróżnorodności. Obieg cięć w tej rębni wynosi 10–20 lat na południu i 15–30 lat na północy Finlandii. MM Oy planuje wydłużenie wymiaru obiegu cięć rębni przerębowej i objęcie nią nowych obszarów leśnych, w tym lasów cechujących się dużymi walorami krajobrazowymi i mających znaczenie dla chowu reniferów.
Powierzchnia lasów gospodarczych o znacznie ograniczonym użytkowaniu ze względu na funkcje rekreacyjne sięga 0,2 mln ha. Tyle samo wynosi powierzchnia lasów gospodarczych, których użytkowanie jest znacznie ograniczone z uwagi na ochronę bioróżnorodności.
Pozyskanie
W 2023 r. pozyskanie drewna w lasach MM Oy zwiększyło się o przeszło 6% w stosunku do 2022 roku. Spółka pozyskała 47% przyrostu rocznego. Cięcia użytkowania przedrębnego stanowiły powierzchniowo 72% całości pozyskania, cięcia rębne prowadzone w ramach gospodarki zrębowej – 18%, a cięcia rębne wykonywane w ramach gospodarki bezzrębowej – 10%.
Etat cięć w lasach gospodarczych MM Oy jest ustalany w ramach regionalnych ogólnospołecznych procesów planowania użytkowania państwowych zasobów naturalnych. W procesach tych uczestniczą interesariusze z sektora publicznego, gospodarki i organizacji ekologicznych danego regionu. Ostateczny kształt planów regionalnych, obejmujących każdorazowo pięć lat, jest wynikiem kompromisu między interesariuszami. W 2023 r. etat cięć w lasach gospodarczych MM Oy wynosił 6,8 mln m3. Zgodnie z planami regionalnymi ma on wzrosnąć do 2030 r. do 7,6 mln m3.
Sprzedaż drewna
MM Oy sprzedaje drewno zasadniczo według formuły franco zakład odbiorcy. Elektroniczny system logistyczny spółki zarządza dostawami poprzez wymianę danych z komputerami pokładowymi maszyn leśnych i pojazdów wywozowych usługodawców. Informacje o postępie wykonywanych cięć są przesyłane z harwesterów do systemu w sposób automatyczny. Dominującym sortymentem jest papierówka (ok. 60% masy wyrabianego drewna).
Sprzedaż odbywa się dwa razy w roku. Z odbiorcami drewna zawierane są zasadniczo umowy wieloletnie, których warunki w przypadku klientów kluczowych są negocjowane indywidualnie. Spółka zaspokaja w sumie 5–10% zapotrzebowania fińskiego przemysłu drzewnego.
Metsähallitus przeprowadza ankietowe badania satysfakcji swoich klientów i głównych interesariuszy oraz ich opinii o gospodarstwie (wskaźnik reputacji). W 2023 r. w ankietyzacji uczestniczyło 2189 respondentów. Zarówno wśród klientów, jak i wśród interesariuszy wskaźnik satysfakcji osiągnął wartość 3,66 pkt w skali od 1 do 5 pkt, co gospodarstwo uznało za dobry wynik. Wskaźnik reputacji wyniósł 3,62 pkt wśród klientów i 3,57 pkt wśród interesariuszy. W tym ostatnim przypadku nastąpił nieznaczny spadek w stosunku do 2022 r., związany głównie z pogorszeniem się wizerunku Metsähallitusa jako pracodawcy.
Ochrona bioróżnorodności
W 2023 r. liczba cennych przyrodniczo przestojów pozostawianych w lasach MM Oy po cięciach użytkowania rębnego wynosiła średnio 16 szt./ha. Spółka pozostawia na miejscu wszystkie sztuki drewna martwego znajdujące się na powierzchniach cięć (wyjątkiem są duże powierzchnie poklęskowe). Ponadto specjalnie wytwarza stojące drewno martwe przez ogławianie ok. 100 tys. drzew rocznie. Zabieg ten jest integralnym elementem zarówno cięć rębnych, jak i przedrębnych. Długookresowym celem Metsähallitusa jest zwiększenie ilości drewna martwego w drzewostanach gospodarczych (obecnie średnio 8,1 m3/ha) do poziomu 10 m3/ha. W lasach chronionych drewno martwe jest wytwarzane głównie poprzez kontrolowane wypalanie lasu.
W lutym 2024 r. Metsähallitus rozpoczął nabór specjalistów leśnych do obsługi projektu inwentaryzacji starolasów i lasów naturalnych, występujących na terenach lasów państwowych. Ma ona zostać przeprowadzona w ciągu najbliższych dwóch lat. Do identyfikacji starolasów i lasów naturalnych Metsähallitus chce wykorzystać oprócz własnych danych także informacje otrzymane od różnych interesariuszy lasów państwowych i wolontariatowych inwentaryzatorów ekologicznych. Ostateczną decyzję w sprawie objęcia ochroną starolasów i lasów naturalnych, które zostaną zinwentaryzowane na terenach lasów państwowych, podejmie fiński parlament na podstawie propozycji rządowej.
Ryc. 1
Struktura nominalnych wartości (w mln euro) przychodów segmentu gospodarczego Metsähallitusa wg działów
Ryc. 2
Nominalne wartości (w mln euro) wybranych wielkości charakteryzujących wyniki finansowe segmentu gospodarczego Metsähallitusa
Ochrona klimatu
W 2019 r. Metsähallitus rozpoczął realizację wszechstronnego programu ochrony klimatu. Jednym z elementów tego programu jest projekt pn. Proklimatyczna Gospodarka Leśna, którego celem jest doskonalenie modelu zagospodarowania lasów, zorientowanego na mitygację zmiany klimatu. Inny projekt ma na celu zwiększenie zarówno sekwestracji, jak i akumulacji węgla w lasach gospodarczych o 10% do 2035 roku. W 2023 r. sekwestracja i akumulacja węgla w lasach gospodarczych Metsähallitusa wynosiły odpowiednio 8,4 mln t ekwiwalentu CO2 i 128 mln t C.
W ramach realizacji programu ochrony klimatu Metsähallitus zamierza także do 2030 r. trzykrotnie zwiększyć produkcję energii wiatrowej na swoich terenach. Urzeczywistnia to poprzez opracowywanie kompletnych projektów farm wiatrowych w określonych lokalizacjach. Prawa do tych projektów sprzedaje zwycięzcom przetargów. Metsähallitus pobiera opłatę za dzierżawę miejsc lokalizacji wiatrowych instalacji energetycznych (grunty pozostają własnością państwa). Projektowanie farm wiatrowych jest domeną Agencji Deweloperskiej. Moc elektrowni wiatrowych zlokalizowanych na terenach Metsähallitusa kształtowała się w 2023 r. na poziomie 683 MW.
Od 2021 r. Metsähallitus stosuje system efektywności energetycznej zakładający ciągłe doskonalenie (ETJ+).
W szczególności spółka MM Oy dąży do poprawy efektywności energetycznej pozyskiwania i wywozu drewna oraz redukcji emisji gazów cieplarnianych związanej z tymi operacjami, promując stosowanie paliw i technologii opartych na odnawialnych źródłach energii oraz doskonaląc stosowne procesy logistyczne. MM Oy monitoruje poziom zużycia energii przez przedsiębiorców leśnych świadczących usługi na rzecz spółki. Całkowita emisja gazów cieplarnianych Metsähallitusa wyniosła w 2023 r. 105,7 tys. t ekwiwalentu CO2. Największy udział w emisji miały: wywóz drewna (51%), pozyskanie i zrywka (18%) oraz rozwój i utrzymanie infrastruktury (6%).
Załoga
Przeciętne zatrudnienie w całym segmencie podmiotów gospodarczych w 2023 r. nieznacznie wzrosło (+0,3%). Sama spółka MM Oy zatrudniała przeciętnie 260 pracowników na stanowiskach nierobotniczych i 124 robotników leśnych. W segmencie gospodarczym koszty wynagrodzeń wszystkich pracowników wzrosły w 2023 r. o blisko 6%. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracowników na stanowiskach nierobotniczych wynosiło w przeliczeniu na złotówki przeszło 22 tys. złotych. Dla porównania w 2023 r. średnie miesięczne wynagrodzenie w Finlandii odpowiadało mniej więcej kwocie 17 tys. złotych.
Średni wiek wszystkich stałych pracowników gospodarstwa parkowo-leśnego nie zmienił się w stosunku do 2022 r. i wyniósł 50 lat. Nie zmienił się również udział kobiet w załodze całego Metsähallitusa i utrzymał się na poziomie 39%. W dyrekcji centralnej kobiety stanowiły 50% kadry, a w spółce MM Oy – 17%. Średni wiek przechodzenia pracowników gospodarstwa na emeryturę zwiększył się z 64,5 roku w 2022 r. do równych 65 lat w 2023 r., a średni wiek przechodzenia na rentę – z równych 61 lat w 2022 r. do równych 62 lat w 2023 roku.
Metsähallitus corocznie przeprowadza wśród swoich pracowników ankietę nt. ich satysfakcji z pracy. Wyróżnia przy tym sześć kluczowych wskaźników na potrzeby określenia satysfakcji ogólnej, a mianowicie treść pracy, aktywność społeczności pracowniczej, atmosferę w pracy, nadzór i kierownictwo, funkcjonowanie Metsähallitusa jako pracodawcy i nastawienie Metsähallitusa wobec klientów. W 2023 r. pracownicy gospodarstwa byli zasadniczo zadowoleni z pracy w nim: 70% respondentów poleciłoby innym Metsähallitusa jako pracodawcę.
Ryc. 3
Przyrost roczny i użytkowanie główne w segmencie gospodarczym Metsähallitusa (w mln m3 drewna)
Ryc. 4
Struktura zatrudnienia w segmencie gospodarczym Metsähallitusa (przeciętna liczba pracowników)
Anonimowa rekrutacja i sygnalizacja
W 2023 r. Metsahällitus przyjął do pracy 15 osób w ramach naboru anonimowego (10% wszystkich nowo zatrudnionych pracowników). Taki system rekrutacji gospodarstwo stosuje od 2019 roku. Kandydaci do pracy są kwalifikowani do rozmowy z decydentem rekrutacyjnym na podstawie wykształcenia, doświadczenia zawodowego, znajomości języków i innych kompetencji oraz treści formularza motywacyjnego. Osoba odpowiedzialna za rekrutację, podejmując decyzję o zaproszeniu danego kandydata na rozmowę, nie zna jego dokładnego wieku, płci, pochodzenia etnicznego i innych danych, które są nieistotne z punktu widzenia selekcji kwalifikacyjnej, a mogą stanowić czynniki dyskryminujące. System rekrutacyjny udostępnia decydentowi jedynie dane kontaktowe wybranego przezeń kandydata. Kandydaci, którzy nie zostali zakwalifikowani do rozmowy, pozostają anonimowi. Zgodnie z planami Metsahällitusa, do końca 2026 r. udział naboru anonimowego ma osiągnąć w całkowitym naborze poziom 25%.
Również od 2019 r. Metsähallitus udostępnia kanał anonimowej komunikacji dla sygnalistów. Służy on do zgłaszania wszelkich podejrzeń o naruszenie kodeksu odpowiedzialnego i etycznego postępowania, mających związek z działaniami państwowego gospodarstwa parkowo-leśnego. W 2023 r. za pośrednictwem kanału, który przeznaczony jest do użytku zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego, przekazano 55 zgłoszeń. Większość zgłoszeń dotyczyła spraw kadrowych (15 sygnałów), ochrony środowiska (12 sygnałów) i zarządzania nieruchomościami (5 sygnałów).
Rada nadzorcza i prezes
W radzie nadzorczej Metsahällitusa, powoływanej decyzją rządu na trzyletnią kadencję, obowiązkowo zasiadają przedstawiciele resortów leśnictwa i środowiska (po jednej osobie), przedstawiciel Laponii i reprezentant załogi. Pod koniec 2023 r. (w kadencji obejmującej okres od kwietnia 2022 do marca 2025) w skład rady nadzorczej wchodziło ośmiu członków zwyczajnych – cztery kobiety i czterech mężczyzn. Prezes Metsähallitusa, który jako dyrektor generalny kieruje dyrekcją centralną gospodarstwa parkowo-leśnego, jest powoływany również przez rząd, a nie przez radę nadzorczą.
Wynagrodzenie przewodniczącego rady nadzorczej Metsähallitusa to 2,5 tys. euro/miesiąc (ok. 10,8 tys. zł) plus 600 euro/posiedzenie. Wynagrodzenie wiceprzewodniczącego i pozostałych członków rady wynosi odpowiednio 1,5 tys. i 1,3 tys. euro/miesiąc plus każdorazowo 300 euro/posiedzenie. W 2023 r. łączne roczne wynagrodzenie rady nadzorczej i prezesa Metsähallitusa wyniosło 552,5 tys. euro (ok. 2,4 mln zł). Rada nadzorcza obradowała w 2023 r. 12 razy. Można stąd wnioskować, że miesięczna pensja prezesa fińskiego gospodarstwa parkowo-leśnego odpowiada kwocie dość znacząco przekraczającej 100 tys. złotych.
Współpraca: Päivi Lazarov (Metsähallitus Metsätalous Oy)
Źródła: sprawozdania roczne i komunikaty Metsähallitusa