Powyższa prawda wydaje się oczywista. Należy jednak pamiętać, że dopiero dobór oleju o właściwych parametrach i jego wymiana na czas gwarantują długotrwałą i bezawaryjną pracę poszczególnych podzespołów pracujących w kąpieli olejowej. Czy każdy z nas o tym pamięta i odpowiednio dba o olejenie auta?

W naszych terenówkach mamy sporopodzespołów wymagających stosowania odpowiednich olejów bądź smarów. Możemy jepodzielić na następujące grupy:

• silniki,

• skrzynie biegów (manualne iautomatyczne),

• skrzynie rozdzielcze lub rozdzielczo-redukcyjne,

• mechanizmy różnicowe (w sztywnych mostach często połączone z łożyskami kół),

• krzyżaki, wielofrezy (wielokliny) wałów, przeguby.

Każda z tych grup wymaga z reguły innychrodzajów olejów i smarów, zróżnicowanych dodatkowo w zależności odzaawansowania użytej technologii produkcji. Dodatkowo różnią się onezdecydowanie częstotliwością wymiany bądź uzupełniania powstających ubytków.Wszystkie oleje i smary, oprócz podstawowej roli środka smarującego, spełniająrównież inne ważne funkcje: chłodzące, zmywające i uszczelniające. W tymartykule postaram się przybliżyć problemy związane z olejami silnikowymi, wkolejnym – pozostałe.

Zadania oleju silnikowego

Aby uzmysłowić sobie wagę problemu, należypoznać zadania oleju silnikowego. Smarowanie części trących jest zadaniempodstawowym, równie ważnym jest odprowadzanie ciepła, powstającego w układziekorbowo-tłokowym silnika oraz w głowicy. Płyn chłodzący odprowadza ciepło zbloku silnika i jego głowicy oraz pośrednio ze ścianek tłoka. Pozostałeelementy silnika, głównie części układu korbowego oraz elementy rozrządu (wałekrozrządu, trzonki zaworów), ścianki cylindrów oraz tłoki, są chłodzone przezolej. On sam chłodzi korbowody i wał korbowy wraz ze współpracującymi łożyskamii panewkami, bowiem kanały płynu chłodzącego znajdują się w ściankach bloku igłowicy silnika. Drugą równie ważną funkcją oleju silnikowego jest zmywanie iusuwanie powstałych zanieczyszczeń ze ścianek cylindrów i tłoków, w tym zeszczelin, w których pracują pierścienie, oraz z panewek i łożysk układukorbowego. Zanieczyszczenia te są w głównej mierze efektem spalania się resztekoleju w komorach spalania cylindrów z powodu nieszczelności między tłokami iściankami cylindrów, a zwłaszcza z powodu zużycia pierścieni zgarniających,mających za zadanie usuwanie oleju smarującego ścianki cylindrów. Kolejnymzadaniem oleju silnikowego jest jego zabezpieczanie przed korozją, możliwedzięki odpowiednim dodatkom w nim zawartym. Ostatnią, mniej znaną funkcją jestzmniejszanie szkodliwych dla podzespołów drgań powstających podczas pracysilnika. Dopiero znając wszystkie zadania, które ma do wykonania olej wsilniku, możemy sobie uświadomić wagę doboru oleju i częstotliwości jego wymiany.

Parametry

Przy dobieraniu oleju powinniśmy kierowaćsię dwoma podstawowymi parametrami: lepkością i jakością.

Lepkość (gęstość) oleju jest miarą tarciawewnętrznego oleju. Charakteryzujący ją wskaźnik lepkości informuje, jakzmienia się lepkość oleju w stosunku do zmian temperatury otoczenia. Pisząc oniej, należy wytłumaczyć oznaczenia olejów silnikowych. Wielu z naszastanawiało się z pewnością nad znaczeniem opisu oleju, np. „10W-40”. Jest totzw. klasyfikacja lepkościowa opracowana przez Amerykańskie StowarzyszenieInżynierów Samochodowych (SAE). Liczba znajdująca się przed literą „W” oznaczapłynność w niskiej temperaturze. W polskich warunkach powinna być mała –określa, jak niska może być temperatura otoczenia, przy której olej posiadajeszcze prawidłowe właściwości smarne.

	Szeroki wybór olejów Fot. S. Kołacz (5)

Oleje o symbolach: 0W, 5W 10W ułatwiająrozruch jednostki napędowej oraz sprawny i szybki dopływ oleju do wszystkichzakątków silnika, nawet w bardzo niskich temperaturach. Odwrotnie jest wprzypadku cyfr znajdujących się po myślniku – określają lepkość oleju przywysokiej temperaturze. Zastosowano tu analogiczną zasadę: im większą mamyliczbę, w tym wyższych temperaturach otoczenia może być stosowany dany olej.Oleje o oznaczeniu 40, 50 i 60 zapewniają zatem prawidłowe smarowanie silnika wodpowiednio wyższych temperaturach zewnętrznych.

Jakość oleju określa jego właściwościużytkowe i przydatność do smarowania silników danego rodzaju. Dla pełnej ocenywłaściwości użytkowych oleju nie wystarczą tylko testy wykonane w laboratorium.Klasyfikacja jakościowa oparta jest w głównej mierze na długotrwałych testachsilnikowych. Poszczególne własności oleju, np. odporność na utlenianie,własności antykorozyjne itp., sprawdzane są w określonych rodzajach silników.Klasyfikację jakościową olejów podzielono na dwie podstawowe grupy:

• grupę olejów „S” stosowanych w silnikachz zapłonem iskrowym (ZI), oznakowanie: SA, SB, SC, SD, SE, SF, SG, SH, SJ;

• grupę olejów „C” stosowanych w silników zzapłonem samoczynnym (ZS), oznakowanie: CA, CB, CC, CD, CE, CF.

Klasyfikacja i oznaczenia olejówsilnikowych pozwalają prawidłowo dobrać odpowiedni olej do silnika naszegosamochodu (dane oleju znajdziemy w instrukcji obsługi). Reasumując: im wyższalitera w alfabecie po literze „S” lub „C” w poszczególnych grupach oleju, tymnowocześniejszy jest silnik. A zatem olej o symbolu SA i SB ma zastosowanie dosilników z zapłonem ZI skonstruowanych w latach 60. ub. wieku, natomiast olej osymbolu SH i SJ stosuje się zazwyczaj do silników skonstruowanych po roku 2000.Zastosowanie oleju syntetycznego wyższej klasy (np. SH czy SJ), posiadającegowysokie właściwości myjące, do silnika z lat 60. lub 70. ub. wieku możespowodować oderwanie istniejących nagarów, spadek szczelności i w efekcie nawetzatkanie kanałów olejowych. Olej oznakowany podwójnymi symbolami, np. SF/CD,jest uniwersalny, można go stosować zarówno do silników benzynowych, jak iwysokoprężnych.

Rodzaje olejów

Obecnie wyróżniamy trzy rodzaje olejówsilnikowych:

• mineralne,

• półsyntetyczne,

• syntetyczne.

Każdy z nich ma inne właściwości. Olejebazowe otrzymujemy podczas przeróbki ropy naftowej na dwa sposoby: w procesiedestylacji, w jej wyniku uzyskujemy oleje mineralne, bądź w procesieskomplikowanej syntezy chemicznej, dzięki której powstają oleje syntetyczne.Dzięki odpowiedniemu zmieszaniu oleju mineralnego i syntetycznego uzyskujemyoleje półsyntetyczne. Oleje mineralne, dzięki wysokiej klasie lepkości tworząnajgrubszy film olejowy (smarny), oleje półsyntetyczne są pośrednimi – film jestnieco cieńszy, ale nadal odpowiednio zabezpiecza i uszczelnia silnik. Olejesyntetyczne zawierają najwięcej dodatków i tworzą najcieńszy film w smarowanychelementach wewnątrz silnika.

Częstotliwość wymiany oleju

Częstotliwość wymiany oleju jest dla niektórychkierowców kwestią dyskusyjną, nie ma jednak wątpliwości, że powinniśmy stosowaćsię do wymogów gwarancyjnych producenta lub informacji ujętych w książceserwisowej.

Oznaczenie poziomu oleju na bagnecie

Przeważnie producenci stosują podwójneoznaczenie, czyli olej należy wymienić po osiągnięciu danej liczbyprzejechanych kilometrów (najczęściej 10–15 tys. km) lub, gdy nie została onaosiągnięta, po upływie roku. Zazwyczaj to wystarczający okres, by olej nieutracił swoich właściwości. W starszych silnikach producenci stosowali czasemlimity 7–8 tys. km (dotyczy to najczęściej japońskich diesli z końca ub.wieku). Należy jednak pamiętać, że na zwiększoną częstotliwość zmiany olejumoże mieć wpływ charakter użytkowania auta. Silnik pracujący w zapyleniu, poddużym obciążeniem lub często odpalany musi wielokrotnie rozgrzewać olej dooptymalnej temperatury, co ujemniewpływa na jego trwałość.

We wszystkich moich autach wymieniam olejsilnikowy co 10 tys. km, mimo zalecanych przez producenta 15 tys. km. Wpływ nato ma charakter użytkowania aut oraz zapobieganie ewentualnym dolewkom oleju postwierdzeniu jego ubytku. Trzeba też pamiętać o okresowej kontroli poziomuoleju w silniku – ja robię to raz w miesiącu (co 2 tys. km) i przed każdą długątrasą.

Większość obecnych samochodów z wielozaworowymisilnikami zużywa pewne ilości oleju w codziennej jeździe i przy długiminterwale wymiany (niektórzy producenci dopuszczają 20–30 tys. km) obowiązkowobędziemy zmuszeni uzupełnić jego stan. Skontrolowanie poziomu oleju to łatwaczynność, niewymagająca żadnych szczególnych umiejętności. Należy wyjąć bagnet,przetrzeć jego końcówkę szmatką do sucha, a następnie ponownie włożyć do otworui znów wyjąć. Na dolnej części bagnetu znajdziemy informację o dopuszczalnymzakresie poziomu oleju, jaki powinien znajdować się w silniku. Jeśli ten poziommieści się pomiędzy wartością minimalną a maksymalną, oznacza to, że wszystkojest w porządku. Jeśli jednak poziom oleju sięga poniżej normy, musimy godolać.

Warto dodać, że kontrolując poziom oleju,powinniśmy zwrócić uwagę, aby nasze auto stało na poziomej powierzchni, a nienp. na podjeździe czy wzniesieniu. Najlepiej robić to również po dłuższympostoju auta, mamy wówczas gwarancję, że cały olej spłynął do miski olejowej.Przy takim kontrolowaniu stanu oleju świecąca się kontrolka jego ciśnieniaoznacza jakąś nagłą awarię… Przy zmianie oleju nie możemy zapomnieć o obowiązkuwymiany filtra oleju i powietrza – tylko wymiana obu tych elementów będziegwarantować prawidłową pracę silnika.

Jak i gdzie wymieniać olej

Jeżeli zamierzamy zrobić to sami,zachowajmy następującą procedurę. Wyłączmy silnik i załóżmy rękawiczki.Przygotujmy naczynie, do którego spłynie przepracowany olej (najlepiej niemniej niż 5 l). Podkładamy go pod miskę olejową w okolicy korka spustowego.Trudno polecić konkretny klucz do odkręcania korka, ponieważ jego kształtyróżnią się w zależności od modelu samochodu (oczkowy, imbus, gwiazdka). Podczasodkręcania korka dociskajmy go do miski olejowej – dopiero po całkowitymodkręceniu usuwamy go szybkim ruchem. Pod korek warto podstawić lejek, dziękiczemu, w razie nieszczęśliwego upuszczenia, korek nie utonie w naczyniu zolejem. Z reguły olej wycieka pod pewnym kątem.

Aby uniknąć sprzątania, przytrzymajmy napoczątku naczynie jak najwyżej, blisko spustu. Kiedy cały olej spłynie zsilnika, naczynie z olejem podkładamy pod filtr oleju, który zlokalizowany jestw dolnej części bloku silnika. Do jego odkręcenia często potrzebny jestspecjalny klucz (pełny filtr) lub po prostu odpowiednio duży klucz płaski(wkład filtra). Wraz z filtrem należy usunąć starą uszczelkę. Ze starego filtrausuwamy resztki oleju do naczynia. Miejsce jego mocowania dokładnieoczyszczamy, najlepiej bawełnianą ściereczką. Uszczelkę w nowym filtrzezwilżamy delikatnie nowym olejem. Filtr dokręcamy ręką, aż poczujemy, że stawiaduży opór. Nie ma potrzeby dokręcania na siłę. W wypadku wkładu należy goodpowiednio umiejscowić i dokręcić obudowę. Korek i spust oczyszczamy, po czymmocno dokręcamy. Przez otwór w pokrywie zaworów wlewamy nowy olej. Nieprzelewamy od razu całego płynu, ale ok. ¾ przewidzianej ilości. Po 1–2 minsprawdzamy jego poziom oczyszczonym bagnetem. Jeśli poziom znajduje siępomiędzy kreskami, dolewamy do pełnego stanu (zazwyczaj między minimum amaksimum jest różnica ok. 0,7–1 litra). Uruchamiamy silnik i pozwalamy mupracować kilkadziesiąt sekund na wolnych obrotach. Po wyłączeniu i odczekaniukilku minut ponownie sprawdzamy poziom oleju. Normalne jest, że jego poziomtrochę spadnie, ponieważ część oleju wypełnia filtr i układ smarowania.Obowiązkowo sprawdzamy, czy w okolicach korka spustowego i filtra nie mawycieków. Należy pamiętać, że nadmiar oleju jest również szkodliwy dla silnika,kończy się to z reguły uszkodzeniem uszczelnień i wyciekami.

	Usytuowanie wlewu oleju w silniku R4 i V8

Zużyty olej bezwzględnie należy oddać dopunktu utylizacji, warto na odpowiedniej kartce umieszczonej pod maskąodnotować datę wymiany, stan licznika i rodzaj oleju. Alternatywnymrozwiązaniem jest dokonanie wymiany oleju w wyspecjalizowanym zakładzie, zreguły cena usługi zawarta jest w cenie materiałów, często stosowana jestmetoda odsysania oleju.

Większość powyższych informacji jest znanawielu kierowcom, mam jednak nadzieję, że przypomnienie ich pozwoli uświadomićwagę problemu i dzięki temu uniknąć poważniejszych problemów w Waszych autach.

Sebastian Kołacz

Uwagi, sugestie lub opisy aut proszękierować na adres: seba4x4@o2.pl.Kolejny temat: „Kto smaruje, ten jedzie (cz. 2)” w numerze 7/2015. >>>