Przydatność robinii w zagospodarowaniu nieużytków oraz właściwości jej drewna mogą znaleźć szersze zastosowanie w leśnictwie. Koncepcja masowego wprowadzania grochodrzewu do upraw leśnych budzi jednak wątpliwości. Na pewno warto prowadzić badania tego gatunku, by w przyszłości móc lepiej wykorzystywać jego potencjał.

Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), inaczejgrochodrzew, w języku staropolskim zwana ostrostręczyną, to gatunek drzewa zrodziny motylkowatych (Fabaceae). Naturalny obszar jej występowania obejmuje:Appalachy, Wyżynę Ozark i Góry Oachita w Ameryce Północnej.

Po ścięciu pnia wyrastają liczne odrośla korzeniowe Fot. Jakub Smyk (4)

Sprowadzenie robinii do Europy na początku XVII w.przypisuje się francuskiemu królewskiemu ogrodnikowi Jean’owi Robinowi, odktórego nazwiska pochodzi jej nazwa gatunkowa. Początkowo sadzono ją w parkachi ogrodach botanicznych jako drzewo ozdobne. W czasach rewolucji przemysłowejzakładano jej plantacje w celu produkcji drewna opałowego. W zalesieniach naszerszą skalę była stosowana w pierwszej połowie XX w., ze względu naniewielkie wymagania wobec gleby. Stałe zwiększanie się areału lasówrobiniowych jest obserwowane od drugiej połowy XX w., co wynika m.in. z jejspontanicznego wkraczania na tereny gruzowisk powstałych podczas II wojnyświatowej. Obecnie w Europie drzewostany robiniowe obejmują ponad połowępowierzchni zajętej przez inwazyjne gatunki drzew, co pokazuje, że jest onaszeroko rozpowszechniona. W Polsce występuje w parkach, na nieużytkach w przestrzenimiejskiej i na areałach porolnych, natomiast na gruntach typowo leśnychstosunkowo rzadko.

Jako typowy gatunek pionierski jest światłożądna i rośnieszybko. Nie ma też szczególnych wymagań dotyczących odczynu i żyzności gleby.Jedynie iły i gliny są dla niej nieodpowiednie, ponieważ niedotlenienie glebydziała na nią niekorzystnie. Preferuje świeże uwilgotnienie siedlisk. Cechujesię odpornością na suszę, zasolenie gleby i zanieczyszczenia powietrza, alejest przy tym bardzo wrażliwa na przymrozki.

W warstwie runa młodych lasów robiniowych licznie występują trawy

Nasiona robinii są stosunkowo ciężkie, więc wiatr może przenosićstrąki na odległość do 100 m. Rozsiewanie na większe odległości jest możliwedzięki zoochorii lub przemieszczaniu się nasion rzekami. Nasiona robinii mogąprzelegiwać w glebie ponad 80 lat, nie tracąc zdolności kiełkowania.Zdecydowanie lepiej wrastają na powierzchniach otwartych niż pod okapemdrzewostanu.

Podobnie jak inne rośliny z rodziny bobowatych robinia żyjew symbiozie z bakteriami brodawkowymi z rodzaju Rhizobium, które potrafiąwiązać azot atmosferyczny. Znajduje to odzwierciedlenie m.in. w dużejzawartości tego pierwiastka w liściach. Robinia w małym stopniu wycofuje z nichskładniki mineralne przed zrzuceniem. Większość trafia z opadłymi liśćmi dogleby, powodując zwiększenie w niej zawartości azotu, nawet o 75–85 kg nahektar rocznie. Po 20–30 latach jej obecności w drzewostanie robinia użyźniaglebę na tyle, że podwyższona zawartość azotu ułatwia wkraczanie kolejnym,bardziej wymagającym gatunkom. Z drugiej strony robinia oddziałujeniekorzystnie na inne rośliny, wydzielając do środowiska z opadającymi liśćmizwiązki allelopatyczne. Pełni też inne role biocenotyczne. Wytwarzany przez jejkwiaty nektar jest pokarmem dla pszczół miodnych. Jej pnie w ciągu dnia

stanowią miejsce pobytu nietoperzy, np. karlika większego.Nie jest natomiast atrakcyjna dla ptaków jako miejsce gniazdowania ze względuna liczne ostre ciernie. Szybkie tempo wzrostu tego gatunku, niewielkiewymagania wobec gleby, zdolność rozmnażania wegetatywnego (przez odroślakorzeniowe) oraz nasiona o długim okresie żywotności sprawiają, że robinia jestsilnie ekspansywna.

W wieku ok. 30 lat zaczyna maleć z powodu uszkodzeńpowodowanych przez szkodniki owadzie. Jednym z nich jest Olobidopsis robiniae zrodziny przyszczarkowatych, który powoduje ubytki w aparacie asymilacyjnym,zawijając brzegi liści i tworząc galasy. Z kolei Megacyllene robiniae z rodzinykózkowatych drąży korytarze w pniu i gałęziach, zaburzając gospodarkęasymilatami i wodą oraz zmniejszając wytrzymałość mechaniczną pędów. Ichżerowanie osłabia przyrosty robinii i pozwala na szybszy rozwój rosnących podnią gatunków, np. takich jak tulipanowiec amerykański. Dlatego w ojczyźnierobinia nie osiąga dużych rozmiarów (maksymalnie 25 m) i krótko dominuje wlasach. Powyżej 50 roku życia zaczyna ustępować z drzewostanów. Żyje średniook. 90 lat. Pod jej okapem rozwijają się cienioznośne i silnie konkurencyjnegatunki drzew, np. klony, z którymi przegrywa w toku sukcesji. Gatunki tepowodują wzrost zacienienia, co sprawia, że zyskują przewagę nad światłożądnąrobinią i stopniowo wypierają ją z fitocenozy. Dlatego w dojrzałych lasachstanowi ona jedynie domieszkę. Pojawia się spontanicznie w miejscach otwartychlub zaburzanych wcześniej przez ogień lub wiatr.

Areał swojego występowania robinia poszerza dziękirozsiewaniu nasion i przede wszystkim dzięki sadzeniu. Jej liczne populacjewystępują na Wyspach Brytyjskich, Węgrzech, we Włoszech, Niemczech, Francji iRumunii. Jej obecność w zbiorowiskach przyczynia się do obniżania różnorodnościbiologicznej. Wpływ robinii na lasy i jej funkcjonowanie w nich ma podobnycharakter w całej Europie.

W polskich lasach robinia występuje najczęściej nasiedliskach lasu mieszanego świeżego i boru mieszanego świeżego. Drzewostany zjej udziałem mają z reguły skład mieszany. Często występuje z innymi gatunkamipionierskimi: sosną zwyczajną i brzozą brodawkowatą, a w podszycie z klonami:polnym, pospolitym i jaworem oraz z lipą drobnolistną i grabem zwyczajnym.Towarzyszą jej także inne gatunki obce, np. czeremcha amerykańska, dąb czerwonylub klon jesionolistny. Konkurencję z robinią przegrywają rodzime gatunki wolnorosnące, takie jak dęby. Pod jej okapem łatwo odnawia się sosna, ale szybkoginie z powodu zacienienia. Powstawanie nowych drzewostanów robiniowych maograniczony zasięg z powodu niewielkiej odległości rozsiewu nasion.

W runie starszych drzewostanów robiniowych dominują gatunki azotolubne, jak np. glistnik jaskółcze ziele

Robinia ma duży wpływ na właściwości fitocenoz, w którychwystępuje. Zachodzi to głównie przez opad liści zasobnych w azot, coprzyspiesza tworzenie poziomu próchnicznego i użyźnia glebę. Podczas ichrozkładu są wydzielane substancje allelopatyczne, które powodują zmiany wskładzie gatunkowym zbiorowisk. Wyrażają się one

w homogenizacji runa i zmniejszeniu się udziału rodzimychgatunków leśnych. Ich miejsce zajmują rośliny nitrofilne, np. glistnikjaskółcze ziele, przytulia czepna oraz ruderalne, np. bodziszek cuchnący,świerząbek gajowy, a także różne gatunki traw na siedliskach uboższych. Robiniasprzyja neofityzacji, o czym świadczy pojawianie się w zbiorowiskach z jejudziałem innych gatunków obcych, zwłaszcza drzewiastych, np. klonujesionolistnego, czeremchy amerykańskiej, a z roślin zielnych niecierpkadrobnokwiatowego, rdestówki powojowatej czy nawłoci. A ponieważ nie zacienia wdużym stopniu dna fitocenozy, z powodu luźnej korony i późno wytwarzanychliści, to często funkcjonują pod nią geofity wiosenne.

Podejmuje się próby zwalczania tego gatunku poprzezwycinanie, obrączkowanie bądź wykonywanie oprysków chemicznych na liście ipnie. Wycinanie drzew, jako metoda na pozbycie się robinii, jest skuteczne wdrzewostanach z drugim piętrem lub rozwiniętym podszytem, które ograniczająkiełkowanie nasion i wytwarzanie odrośli. Ten sposób postępowania przyniósłefekty np. podczas przebudowy drzewostanu z robinią akacjową w Lesie Bielańskimw Warszawie. Zastosowanie jednostkowych cięć robinii stworzyło tam dobrewarunki wzrostu klonom rosnącym pod jej okapem. Usuwanie pojedynczych drzew, pozwalającena wyprowadzenie młodego pokolenia rosnących pod nimi gatunków, jest stosunkowotanią formą eliminacji robinii, ale efektów można się spodziewać dopiero po ok.40 latach.

Innym sposobem jest metoda kombinowana, stosowana naWęgrzech, która łączy zabiegi mechaniczne i chemiczne. Obejmuje ona wycięciedrzewostanu, orkę połączoną z usuwaniem korzeni oraz opryski herbicydami napojawiające się w kolejnych latach odrosty korzeniowe. Powierzchnię takąobsadza się różnymi gatunkami topól z domieszką klonu. Pozwala to na pozbyciesię robinii w krótkim czasie, ale wiąże się z dużymi kosztami. W StanachZjednoczonych do zwalczania robinii stosuje się niekiedy wypalanie. Koniecznejest wtedy zabezpieczenie przed niekontrolowanym rozprzestrzenianiem się ogniaoraz mechaniczne lub chemiczne usuwanie odrośli pojawiających się po pożarze.Do walki z robinią nie stosuje się natomiast metod biologicznych w obawie przedniekontrolowanym rozprzestrzenieniem się szkodników czy patogenów. Istotąopisanych powyżej metod zwalczania jest stworzenie warunków do wzrostu irozwoju gatunkom, które po osiągnięciu określonych rozmiarów ogranicząodnowieniom robinii dostęp do światła, powodując jej stopniowe wyparcie zdrzewostanu.

Robinię akacjową sadzono chętnie na piaszczystych zboczach w celu ochrony przed erozją gleby

Robinia to drzewo miododajne, więc jej obecność jest ważnadla pszczelarzy. Wykorzystuje się ją także w rekultywacji hałd poprzemysłowychi terenów pokopalnianych. W zalesieniach gruntów porolnych bywa stosowana dotworzenia drzewostanów przedplonowych. Pozwala na utrwalanie piasków iformowanie gleby na zboczach, chroni przed erozją wodną i wietrzną.

Przydatność robinii w zagospodarowywaniu nieużytków orazwłaściwości jej drewna sprawiają, że może ona znaleźć szersze zastosowanie wleśnictwie. Jednak koncepcja masowego wprowadzania tego gatunku do uprawleśnych budzi wątpliwości ze względu na jego negatywny wpływ na środowisko orazz powodu trudności w późniejszym zastępowaniu jej innymi gatunkami drzew.Dlatego atrakcyjność hodowlana i użytkowa robinii akacjowej jest powodem, dlaktórego warto prowadzić badania poszerzające wiedzę o właściwościachbiologicznych i ekologicznych tego gatunku, by móc lepiej wykorzystywać jego potencjałbez wywoływania negatywnych skutków środowiskowych.

Jakub Smyk