Szczepienie przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) jest jedynym środkiem prewencyjnym dla osób przebywających w rejonach endemicznych. Osoby z grupy ryzyka mają również możliwość monitorowania odpornościorganizmu po szczepieniu na KZM. Badanie tzw. odporności poszczepiennej może być przydatne w dwóch przypadkach: aby sprawdzić, czy szczepienie poskutkowało wytworzeniem odporności, oraz aby zweryfikować, czy konieczna jest dawka przypominająca, którą sugeruje kalendarz szczepień. Jak wykazały badania przeprowadzone przez Katedrę i Zakład Analityki Medycznej oraz firmę EUROIMMUN, nie każda osoba po przyjęciu pełnego szczepienia podstawowego nabywa wystarczającej odporności. Badanie przeprowadzone wśród pracowników Lasów Państwowych jest pierwszym projektem na tak szeroką skalę, podejmującym temat odporności poszczepiennej w KZM.

Szczepienia ochronne

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgupolega jedynie na podawaniu leków przeciwbólowych oraz przeciwzapalnych, którełagodzą objawy wywołane wirusem, dlatego profilaktyka przeciw KZM jestniezwykle istotna.
Jedyną skuteczną ochroną przed KZM i jegokonsekwencjami jest przyjęcie pełnego szczepienia ochronnego (podstawowego orazprzypominającego, zgodnie z zaleceniami producenta szczepionki).Immunoprofilaktyka jest zalecana przez Ministerstwo Zdrowia osobom narażonymoraz stale lub okresowo przebywającym na terenach endemicznych (pracownicyleśni, wojsko na poligonach oraz turyści). W Polsce szczepi się niespełna 1%mieszkańców, podczas gdy w państwach ościennych ten odsetek jest o wielewyższy. Liderem jest Austria, gdzie zaszczepione jest prawie 90% społeczeństwa.

Odpowiedź poszczepienna

Należy pamiętać, że każda osobaindywidualnie nabywa odporności po szczepieniu, dlatego istotnym elementemprofilaktyki zakażeń KZM jest dodatkowo badanietzw. odporności poszczepiennej. Badanie to polega na ocenie poziomuspecyficznych przeciwciał ochronnych we krwi, a wynik testu pomaga zweryfikowaćskuteczność przyjętej szczepionki. Najlepszy moment na wykonanie badania to ok.4–6 tygodni po szczepieniu. Takie postępowanie jest szczególnie zalecane osobomstarszym (powyżej 60 lat) oraz osobom zosłabionym układem immunologicznym (przewlekle chorym, poddawanym leczeniuimmunosupresyjnemu). Warto również u osób wielokrotnie szczepionych wykonaćbadanie poziomu przeciwciał ochronnych przed planowanym szczepieniemprzypominającym. W przypadku wysokiego stężenia przeciwciał lekarz może podjąćdecyzję o odroczeniu szczepienia przypominającego. Badania przeprowadzone wśródpracowników LP wykazały, że odporność poszczepienna może kształtować sięindywidualnie, dlatego jej monitorowanie powinno stanowić część profilaktykiprzeciwko KZM.

Badanie i normy

Jesienią 2011 r. Katedra i Zakład AnalitykiMedycznej Akademii Medycznej we Wrocławiu oraz firma EUROIMMUN przeprowadziłybadania w całej Polsce, które dotyczyły monitorowania odporności po szczepieniuprzeciwko KZM wśród pracowników LP. Jest to pierwszy w skali ogólnopolskiejprojekt przeprowadzony na tak dużej grupie uczestników (łącznie wzięło udział4355 badanych). U wszystkich osób zostały przeprowadzone badania stężeniaprzeciwciał przeciwko KZM (testem Anty-TBE „Vienna” IgG ELISA, EUROIMMUN).Celem projektu było wskazanie osób nieodpowiadających na szczepienie (tzw.non-responders) oraz osób, u których utrzymuje się wysokie stężenie przeciwciałwiele lat po szczepieniu.
Badanie poziomu przeciwciał przeprowadzonow oparciu o jednostki wiedeńskie (VIEU/ml), a wyniki analizowano w oparciu onormy przyjmowane w laboratoriach austriackich: Stężenie >1000 VIEU/ml – Badanie stężenia przeciwciał lubszczepienie przypominające w ciągu 5 lat (osoby przed 60. r.ż.) lub w ciągu 3lat (osoby po 60. r.ż.). Stężenie od 601 do 1000 VIEU/ml – Badanie stężenia przeciwciał lubszczepienie przypominające w ciągu 2 lat. Stężenie od 401 do 600 VIEU/ml – Badanie stężenia przeciwciał lubszczepienie przypominające w ciągu 1 roku. Stężenie od 0 do 400 VIEU/ml – Natychmiastowe szczepienie przypominającelub podstawowe. Kontrola miana przeciwciał w ciągu 4–6 tygodni po ostatnimszczepieniu.

Wyniki projektu

Badania pokazały, że w grupie 2332 osóbszczepionych przeciw KZM, które przyjęły pełneszczepienie podstawowe, 28% pacjentów wykazywało stężenie przeciwciałponiżej 400 VIEU/ml, co może wskazywać na niewystarczającą ochronę przedwirusem KZM. Przy takim poziomie przeciwciał zalecane jest natychmiastowepodanie kolejnej dawki szczepionki. Następnie po ok. 4–6 tygodniach po szczepieniuwskazane jest wykonanie badania podkątem oceny poziomu przeciwciał ochronnych.
Badane osoby podzielono na różne grupy, ajednym z istotnych kryteriów podziału byłwiek 60 lat. Okazało się, że osoby poniżej i powyżej tej granicywiekowej, które przyjęły rok wcześniej ostatnią dawkę szczepionki, niewytworzyły minimalnej odporności przekraczającej barierę 400 VIEU/ml(odpowiednio w 19% i 24% przypadków). Zgodnie z zaleceniami producentówszczepionek, szczepienia przypominające u osób poniżej 60. roku życia powinnybyć podawane co 5 lat, natomiast w grupie powyżej 60. roku życia – co 3 lata.
Kolejną ciekawą i istotną obserwacją jestfakt, iż część badanych wykazuje stężenie przeciwciał powyżej 1000 jednostekVIEU/ml (bardzo wysokie stężenie), mimo że zgodnie z kalendarzem szczepieńpowinni oni otrzymać dawkę przypominającą.
W badanej grupie szczepienie przypominającemogłoby zostać odroczone u 38% (<60 r.ż.) i 25% (>60 r.ż.) badanych. Świadczy to owytworzeniu długotrwałej odporności i bardzo dobrej skuteczności szczepionki utych pacjentów.
Dzięki badaniu poziomu przeciwciałochronnych jesteśmy w stanie wykryć osoby, które pomimo szczepienia nie nabyłyodporności i wymagają dodatkowej dawki szczepionki. Z drugiej stronymonitorowanie odporności poszczepiennej pomaga uniknąć niepotrzebnych szczepieńu osób, które dłużej zachowują odporność.
Wdrożenie oceny skuteczności szczepieniaprzeciwko KZM do standardowego postępowania pozwoli na precyzyjną i opartą nawynikach badań opiekę nad pracownikami LP w zakresie prewencji przeciwko KZM.

Marta Janik, dr Patryk Matuszek