Ponad rok temu miało miejsce w Polsce tragiczne wydarzenie – małe dziecko, Kamilek z Częstochowy, było torturowane przez ojczyma i w wyniku odniesionych obrażeń zmarło. Bierność rodziny oraz innych instytucji była zdumiewająca. Ponieważ kilka organów nie zadziałało wcale lub zbagatelizowało swoje obowiązki wynikające z ustaw branżowych, ustawodawca uznał, że remedium na to jest wprowadzenie kolejnej ustawy. Jak się okazuje, dotyka ona również nadleśnictw!

Dlaczego ustawa dotycząca przemocy ma wpływ na nadleśnictwa? Ustawa (z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw Dz.U. 2023 poz. 1606) zawiera kilka klauzul ogólnych. Z jednej strony jest to precyzyjne wskazanie, że dotyczy ona organu zarządzającego jednostką systemu oświaty, o której mowa w art. 2 pkt 1–8 ustawy z dn. 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, z drugiej strony jednak zawiera również wskazanie, że obowiązek jej wprowadzenia posiada organ zarządzający inną placówką oświatową, opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, religijną, artystyczną, medyczną, rekreacyjną, sportową lub związaną z rozwijaniem zainteresowań, do której uczęszczają albo w której przebywają lub mogą przebywać małoletni.

Tak szeroka definicja otwiera wiele furtek interpretacyjnych. Z jednej strony nadleśnictwa zajmują się hodowlą lasu i jest to ich podstawowa działalność, z drugiej – ze względu na społeczne oddziaływania – organizowane są zajęcia edukacyjne związane z edukacją leśną. Posiada to swoje uzasadnienie w przepisach wewnętrznych LP. Edukacja leśna społeczeństwa stanowi kluczowy element w ich działalności, zgodnie z założeniami Polityki Leśnej Państwa uchwalonej w 1997 r. oraz Kierunków rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych, określonych w Zarządzeniu Nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 9 maja 2003 roku.

I tu można się zastanawiać, czy dzieci rzeczywiście „uczęszczają” na zajęcia? Bowiem stosownie do słownika języka polskiego „uczęszczać” oznacza tyle co często lub stale gdzieś bywać, dokądś chodzić lub brać w czymś udział. W nadleśnictwach zajęcia te mają charakter stały, ale grupy dzieci cały czas się zmieniają – są to inne klasy szkolne lub całe szkoły. Jednak zakres podmiotowy kończy się wskazaniem, że dotyczy jednostki w której przebywają lub mogą przebywać małoletni. Ta część definicji nie zawiera elementu częstotliwości – wystarczy chociażby potencjalna możliwość przebywania małoletnich – nie ma tu wskazania, jak często oraz jak długo. Zjawianie się dzieci/małoletnich spełnia więc wymogi ustawy.

Powyższe warto uzupełnić, że DGLP rekomenduje nadleśnictwom wdrożenie do 15 sierpnia br. zapisów ustawy.

Standardy ochrony małoletnich

Nadleśnictwo musi spełnić trzy najważniejsze wymogi. Po pierwsze opracować i przyjąć dokument: Standardy ochrony małoletnich, po drugie – zweryfikować osoby zatrudnione i dopuszczone do pracy z dziećmi, czy nie zostały skazane za pedofilię, po trzecie – w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości – działać.

W zakresie standardów przepisy art. 22 pkt. c wyraźnie wskazują, że dokument należy dostosować do charakteru i rodzaju placówki lub działalności, określa się w nim w szczególności:

1. zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem placówki lub organizatora, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich;
2. zasady i procedurę podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego;
3. procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie sądu opiekuńczego oraz w przypadku instytucji, które posiadają takie uprawnienia, osoby odpowiedzialne za wszczynanie procedury Niebieskiej Karty;
4. zasady przeglądu i aktualizacji standardów;
5. zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu placówki lub organizatora do stosowania standardów, zasady przygotowania tego personelu do ich stosowania oraz sposób dokumentowania tej czynności;
6. zasady i sposób udostępniania rodzicom albo opiekunom prawnym lub faktycznym oraz małoletnim standardów do zaznajomienia się z nimi i ich stosowania;
7. osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenie mu wsparcia;
8. sposób dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego.

Zakładając, że nadleśnictwo mieści się w powyższej definicji należy w dokumencie ustalić:

1. wymogi dotyczące bezpiecznych relacji między małoletnimi, a w szczególności zachowania niedozwolone;
2. zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do internetu;
3. procedury ochrony dzieci przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w internecie oraz utrwalonymi w innej formie;
4. zasady ustalania planu wsparcia małoletniego po ujawnieniu krzywdzenia.

W przepisach zawarto też normę, która wskazuje, że podmioty zobowiązane mają obowiązek co najmniej raz na dwa lata dokonywać oceny standardów w celu zapewnienia ich dostosowania do aktualnych potrzeb oraz zgodności z obowiązującymi przepisami. Wnioski z przeprowadzonej oceny należy pisemnie udokumentować.

Ostatecznie przyjęte standardy podmioty muszą opublikować na swojej stronie internetowej oraz wywiesić w widocznym miejscu w swoim lokalu, w wersji zupełnej oraz skróconej, przeznaczonej dla małoletnich (wersja skrócona musi zawierać informacje istotne dla małoletnich).

W internecie można znaleźć coraz więcej takich wzorów opracowanych przez szkoły, przedszkola czy ZOZ. Dopasowane są one jednak do specyfiki oświaty – nadleśnictwa powinny je mutatis mutandi zmienić.

Dopuszczenie do pracy

Tak więc mamy do czynienia z art. 3: Obowiązki pracodawców i innych organizatorów w zakresie działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi oraz osób zatrudnianych i dopuszczonych do takiej działalności.

Przede wszystkim ustawa wskazuje, że przed nawiązaniem z osobą stosunku pracy lub przed dopuszczeniem osoby do innej działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi na pracodawcy lub innym organizatorze takiej działalności oraz na osobie, z którą ma być nawiązany stosunek pracy lub która ma być dopuszczona do takiej działalności, ciążą obowiązki, które wyszczególniam poniżej.

Przede wszystkim pracodawca uzyskuje informację, czy pracownik nie figuruje w rejestrze skazanych za pedofilię (rejestrze osób Państwowej Komisji do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15). Dalej osoba taka przedkłada pracodawcy lub innemu organizatorowi informację z Krajowego Rejestru Karnego w zakresie przestępstw określonych w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2023 r. poz. 172 oraz z 2022 r. poz. 2600), lub za odpowiadające tym przestępstwom czyny zabronione określone w przepisach prawa obcego.

Jeśli pracownik mieszkał w innym państwie – składa inne oświadczenia oraz dokumenty, które wskazują, że nie został skazany. Nie będę ich wskazywał ze względu na fakt, że większość pracowników nadleśnictw jednak skończyła szkoły leśne w Polsce, podobnie i studia. Gdyby jednak pracownik miał zagraniczne doświadczenie, pracodawca powinien mieć na względzie dodatkowe obowiązki weryfikacyjne.

Zebrane oświadczenia pracodawca lub inny organizator utrwala w formie wydruku i załącza do akt osobowych pracownika albo dokumentacji dotyczącej osoby dopuszczonej do działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich bądź z opieką nad nimi.

Ustawa wskazuje jeden wyjątek, który z obowiązku warto wskazać, jednak nie będzie miał zastosowania. Mianowicie weryfikować pod tym kątem nie trzeba, gdy dotyczy to członka rodziny małoletniego lub osoby znanej osobiście rodzicowi małoletniego albo przedstawicielowi ustawowemu małoletniego, gdy jest ona wykonywana w stosunku do małoletniego dziecka, którego rodzic albo przedstawiciel ustawowy są dopuszczającymi do działalności. Trudno, aby tak było w nadleśnictwie, dlatego wyjątek ten raczej nie będzie miał znaczenia.

Za brak realizacji powyższego przewidziano rozmaite sankcje – w tym odpowiedzialność karną: kto dopuszcza do pracy lub do innej działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi, osobę bez uzyskania informacji, o których mowa w art. 21 ust. 2, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny nie niższej niż 1000 zł. Wiadomo, że skazuje ostatecznie sąd karny, więc nie jest to takie proste, ale sankcja jest surowa.

Podsumowanie i ocena

Mam mieszane odczucia co do ustawy. Z jednej strony nie podlega dyskusji, że pedofilia to jedno z najohydniejszych przestępstw i państwo polskie powinno się mu skutecznie przeciwstawiać. Z drugiej strony cztery instytucje nie zrealizowały istniejących w ustawach obowiązków i wykazały się indolencją. Zamiast walczyć z zaniechaniami, dopisano kolejną ustawę. Jej cel skądinąd jest słuszny, ale szereg nowych podmiotów, w tym nadleśnictwa, dostały szereg nowych obowiązków.