FSC: Jesteśmy otwarci na dialog i współpracę z Lasami Państwowymi

W ciągu ostatniego roku kolejne regionalne dyrekcje Lasów Państwowych rezygnowały
z certyfikatów FSC, co niepokoi przemysł drzewny i organizacje pozarządowe.
O certyfikacji FSC, dialogu z Lasami Państwowymi i rewizji standardu rozmawiamy
z dr. inż. Markiem Rzońcą, koordynatorem FSC Polska ds. leśnictwa.

Od kiedy FSC jest obecne w Polsce?

Certyfikacja FSC jest obecna w Polsce od 25 lat. Jako pierwsze przystąpiły do niej Lasy Państwowe, nasz certyfikat posiadają też dwa Leśne Zakłady Doświadczalne:
w Siemianicach i Murowanej Goślinie.

Czy wszystkie systemy certyfikacji gospodarki leśnej są równoważne? Czy coś odróżnia FSC np. od PEFC?

Systemy certyfikacji lasów różnią się między sobą. FSC cieszy się największym zaufaniem wśród konsumentów, o czym świadczy badanie rynku wykonane w 2021 r. przez firmę konsultingową GlobeScan. O większym zaufaniu świadczy również liczba certyfikatów łańcucha dostaw, która jest w Polsce wielokrotnie wyższa w systemie FSC (prawie 2,5 tys. certyfikatów) niż
w innych systemach. Wyróżnia nas m.in. transparentność, gdyż jako jedyny system tego typu przewidujemy w audycie gospodarki leśnej udział strony trzeciej w roli obserwatora. Z tej możliwości korzystają najczęściej organizacje pozarządowe. Wyróżnia nas również to, że publikujemy streszczenia raportów z audytów gospodarki leśnej w naszej ogólnodostępnej internetowej bazie certyfikatów. Certyfikacja FSC jest niezależnym potwierdzeniem, że dany produkt pochodzi z lasu zarządzanego z poszanowaniem środowiska i praw lokalnej społeczności. Konsumenci zwracają coraz większą uwagę na to, jak produkty, które kupują, wpływają na środowisko. Międzynarodowy certyfikat FSC jest dowodem, że obietnica producenta czy sprzedawcy o zrównoważonej produkcji jest oparta na faktach. Dzięki temu konsument w Wielkiej Brytanii, który kupuje stół
z certyfikatem FSC wyprodukowany w Polsce, ma pewność, że drewno do jego produkcji pochodzi z dobrze zarządzanych lasów.

W ostatnim czasie można usłyszeć opinie, że FSC jest tym mniej popularnym systemem zarówno w kraju,
jak i w Europie. Czy to prawda?

FSC jest systemem zdecydowanie największym pod względem liczby certyfikatów dla przetwórców drewna. Na całym świecie jest w tej chwili 54 tys. aktywnych certyfikatów FSC dla łańcucha dostaw. Ponad 22 tys. z nich znajduje się w Europie. Pod względem popularności wśród firm przetwórczych FSC zdecydowanie wyprzedza inne systemy, zarówno w skali kraju, Europy, jak i świata. W tak dużej popularności naszego systemu na świecie ogromną zasługę ma zresztą nasz rodzimy przemysł drzewny, bo blisko 2,5 tys. certyfikatów zostało wydanych firmom w Polsce. Krajowy przemysł jest trzeci na świecie pod względem liczby certyfikatów FSC dla łańcucha dostaw: w Europie wyprzedzają nas tylko Włochy, a na świecie Chiny. Za Polską znajdują się takie państwa jak Niemcy, Wielka Brytania czy Stany Zjednoczone. Te liczby doskonale pokazują, że przemysł drzewny i konsumenci wybierają FSC. Ostatnio zauważamy rezygnację poszczególnych regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych z certyfikacji.

Jak sytuacja wygląda na dzisiaj?

Jeszcze do połowy 2022 r. certyfikat FSC posiadało 15 z 17 regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych, a powierzchnia certyfikowana wynosiła ok. 6,7 mln ha. Na koniec marca 2023 r. certyfikat FSC miało 13 regionalnych dyrekcji obejmujących łącznie ponad 5,9 mln ha lasów. Jednak w związku z rezygnacją z certyfikacji trzech kolejnych regionalnych dyrekcji
z początkiem maja 2023 r. ta liczba zmaleje do 10 RDLP. System certyfikacji FSC jest dobrowolny i oczywiście szanujemy decyzje regionalnych dyrekcji, które nie decydują się na kontynuowanie certyfikacji.

Jakie kwestie budzą wątpliwości Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych?

Z naszego punktu widzenia nie ma przeszkód dla kontynuacji certyfikacji FSC w lasach zarządzanych przez LP. Jesteśmy otwarci na dialog i dalszą współpracę, dlatego też FSC przystąpiło do rozmów z władzami LP już w listopadzie 2022 roku. Najistotniejsze uwagi zgłaszane przez Lasy dotyczą umowy licencyjnej i rewizji krajowego standardu gospodarki leśnej. Podpisanie umowy licencyjnej z FSC jest – obok pozytywnego przejścia audytu – nieodłącznym warunkiem utrzymania certyfikacji. Jednolity wzór umowy obowiązuje wszystkich posiadaczy ponad 50 tys. certyfikatów FSC na całym świecie, co pozwala na spójność i równe traktowanie wszystkich. Mamy świadomość, że podmioty publiczne mogą mieć obowiązki i ograniczenia wynikające z prawa krajowego, stąd nasza gotowość do dyskusji i wzajemne wyjaśnienie wszelkich wątpliwości. Standard gospodarki leśnej to zbiór wymagań, które należy spełnić, aby uzyskać lub utrzymać certyfikat. Ponieważ mamy do czynienia z ciągłym postępem
w naukach przyrodniczych oraz zmianami środowiskowymi, społecznymi, prawnymi i ekonomicznymi, a rolą FSC jest podążanie za tymi zmianami, raz na kilka lat konieczna jest rewizja – aktualizacja – standardów. Do tych prac zapraszamy ekspertów ze środowisk przyrodniczych, społecznych i gospodarczych, w tym zarządców lasów. Aktualny standard FSC dla Polski obowiązuje od 2013 roku. Po ponad dekadzie, prawdopodobnie w 2024 r., wejdzie w życie zaktualizowany standard, który jest wypracowywany od 2018 r. z udziałem szerokiego grona interesariuszy.

A jak przebiega proces rewizji standardu, na jakim jest teraz etapie?

Przedstawiciele Lasów Państwowych, przemysłu drzewnego i organizacji pozarządowych pracowali nad zaktualizowanym standardem przez cztery lata. Doceniamy ten ogromny wysiłek i tym bardziej żałujemy, że pomimo wsparcia ze strony zespołu FSC i zaproszonych ekspertów oraz informacji zwrotnych z konsultacji publicznych grupie nie udało się sfinalizować prac. Ze względu na długotrwały brak postępów w osiągnięciu porozumienia co do nieuzgodnionych jeszcze wskaźników, grupa została rozwiązana. Aby wrócić do konstruktywnych prac nad standardem, przekazaliśmy to, co było do tej pory wypracowane, ekspertom z firm certyfikujących, którzy znają doskonale uwarunkowania polskiej gospodarki leśnej, są bowiem leśnikami
i audytorami. Cały proces aktualizacji standardu FSC jest transparentny i otwarty, a każdy zainteresowany mógł przekazać swoje uwagi i propozycje podczas czterech rund konsultacji publicznych. Wszystkie zgłoszone uwagi zostały dokładnie przeanalizowane i wzięte pod uwagę w ostatecznej propozycji standardu dla Polski, która zostanie przedstawiona FSC International w najbliższych tygodniach.

Zatem kiedy możemy spodziewać się publikacji nowego standardu FSC?

Projekt standardu dla Polski sfinalizowany przez grupę ekspertów planujemy przedstawić Departamentowi Polityk
i Standardów FSC International pod koniec kwietnia 2023. Dokument ten zostanie następnie zweryfikowany pod względem zgodności z międzynarodowymi standardami i procedurami FSC. Spodziewamy się publikacji nowego standardu pod koniec 2023 r., po czym nastąpi 12-miesięczny okres przejściowy. Lasy Państwowe obawiają się ponoć, że bez ich udziału w grupie ekspertów ich głos nie będzie uwzględniony w końcowym projekcie standardu. Te obawy są nieuzasadnione. Zarówno ostatnia, jak i wszystkie poprzednie wersje projektu Przejściowego Standardu Krajowego FSC dla Polski biorą pod uwagę konieczność dostosowania standardu do polskich warunków. Przy rewizji standardu uwzględnione zostały standardy międzynarodowe FSC, wiedza ekspercka osób opracowujących standard, a także informacje zwrotne przekazane przez Lasy Państwowe i pozostałych interesariuszy. W trosce o jak najlepsze uwzględnienie różnych punktów widzenia, w grudniu 2022 r. przeprowadziliśmy dodatkowe, czwarte konsultacje, w których zwróciliśmy się do zidentyfikowanych kluczowych interesariuszy. Podczas tej rundy konsultacji otrzymaliśmy odpowiedzi od Lasów Państwowych i reprezentantów innych zarządców lasów, organizacji przyrodniczych, przemysłu drzewnego, organizacji przedsiębiorców leśnych, naukowców. Wszystkie uwagi zostały dokładnie przeanalizowane przez grupę ekspertów, a wiele z nich wpłynęło na treść końcowego projektu standardu dla Polski.

Czego dotyczyły te ostatnie konsultacje?

Grupa ekspertów opracowująca końcowy projekt standardu przygotowała wraz z FSC pytania pomocnicze dotyczące
12 wskaźników z łącznej liczby ponad 200. Były to wskaźniki dotyczące zasady 2 (Prawa pracowników i warunki zatrudnienia), zasady 6 (Wartości przyrodnicze i wpływ na środowisko) i zasady 10 (Wdrażanie działań gospodarczych). We wcześniejszych rundach konsultacji pojawiły się wypowiedzi, które były niejasne: na przykład niepoparte uzasadnieniem twierdzenia, że niektóre wskaźniki są sprzeczne z polskim prawem. Dlatego w dodatkowych konsultacjach zadaliśmy konkretne pytania, licząc na szczegółowe odpowiedzi. Wśród nich było wiele bardzo przydatnych i zostały one uwzględnione przez ekspertów
w rewidowanym standardzie.

Zgodnie z zasadą nr 1 FSC gospodarka leśna musi być prowadzona zgodnie z prawem, ale czy certyfikat daje coś więcej zarządcy lasu niż tylko potwierdzenie legalności działań?

Pierwsza zasada FSC oznacza, że posiadacz certyfikatu jest zobowiązany przestrzegać wszystkich przepisów, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych, a żadne wymogi standardów nie mogą być sprzeczne z obowiązującymi przepisami. Certyfikat FSC jest dobrowolny. Zarządcy certyfikowanych lasów wdrażają standard FSC, gdyż wiedzą, że określone w nim wymogi pozwalają zarządzać lasami jeszcze lepiej, z troską o przyrodę, pracowników i potrzeby lokalnych społeczności. Jaką funkcję pełniłyby certyfikaty i standardy, gdyby były kalką prawa krajowego, które i tak bezdyskusyjnie musi być przestrzegane?

Czy były jakieś kwestie, w których standardy FSC mogą być źle rozumiane?

Krąży m.in. przekonanie, że posiadacze certyfikatu FSC będą musieli całkowicie wyłączyć z gospodarowania 10% obszaru nadleśnictwa. Chodzi o wskaźnik 6.5.5, gdzie mowa o 10% obszaru jednostki gospodarowania (tj. nadleśnictwa) jako terenie, dla którego ochrona zasobów przyrodniczych jest głównym lub wyłącznym celem. Pamiętajmy jednak, że wiele z drzewostanów wymaga przebudowy gatunkowej, a wiele siedlisk potrzebuje ochrony czynnej, której zadania wynikają np. z Planu Zadań Ochronnych lub innych planów ochrony. Innymi słowy, ochrona tych obszarów może wiązać się z pozyskiwaniem drewna lub prowadzeniem innych zabiegów gospodarczych. Do tych 10% można też włączyć obszary referencyjne wyznaczone w ramach innego wskaźnika, a także wiele innych obszarów i drzewostanów mających charakter ochronny. Warto podkreślić, że
w obecnym standardzie z 2013 r. funkcjonuje podobny wskaźnik (6.2.10), w którym również występuje wartość 10% i jego funkcja jest identyczna z proponowanym wskaźnikiem 6.5.5. w rewidowanym standardzie.

Czy standard w znacznym stopniu ogranicza pozyskanie drewna?

Takie opinie rzeczywiście się pojawiły i były analizowane przez ekspertów opracowujących standard. Jednym ze wskaźników, który wzbudził takie obawy w konsultacjach, jest ten dotyczący pozostawiania fragmentów drzewostanów do naturalnego rozpadu (tzw. biogrup) na minimalnej powierzchni 5% obszarów użytkowanych rębni. Wskaźnik ten także funkcjonuje w Polsce od 10 lat i znajduje się w obowiązującym standardzie FSC z 2013 roku. Starodrzewy te faktycznie pozostają nienaruszone do naturalnej śmierci i rozkładu drewna. Jednak wbrew niektórym opiniom wskaźnik ten nie zmniejsza podaży drewna na rynek
o 5% ani w odniesieniu do danego roku, ani nawet całego dziesięciolecia. Abstrahując już od roli fragmentów starodrzewów
w ekosystemie, ten wskaźnik jedynie w bardzo niewielkim stopniu wpływa na zmniejszenie ilości pozyskanego surowca. Policzmy to na konkretnym przykładzie. W nadleśnictwie o powierzchni 21 tys. ha według dziesięcioletniego pul użytki rębne stanowią 1,6 tys. ha. Zaplanowano w nich pozyskanie 720 tys. m3 drewna, a kolejne 555 tys. m3 zostanie pozyskane w użytkach przedrębnych, co daje w sumie 1,275 mln m3. Jednak wskaźnik dotyczy jedynie użytków rębnych, zatem w ciągu jednego dziesięciolecia, z uwagi na pozostawianie kęp starodrzewu, w całym nadleśnictwie o powierzchni 21 tys. ha pozostawione do naturalnego rozkładu zostanie… 0,38% tego obszaru – łącznie ok. 80 ha.

Co z kwestiami „pozaprzyrodniczymi” – czy tu także pojawiły się wątpliwości?

Podczas konsultacji podniesiona została m.in. kwestia definicji pracowników, gdyż w standardach FSC uwzględniamy kwestie związane z ich prawami. W standardzie FSC, który dla posiadaczy certyfikatu jest przewodnikiem po zrównoważonym zarządzaniu lasami, znajdują się zapisy m.in. o zakazie pracy dzieci, eliminacji pracy przymusowej, zakazie dyskryminacji czy wolności zrzeszania. Pracownik jest w Polsce chroniony przez kodeks pracy, natomiast FSC wymaga od zarządcy lasu pewnych dodatkowych działań, by zadbać o bezpieczeństwo i higienę pracy przy pozyskaniu drewna czy odnowieniu lasu, a także
o godne wynagrodzenie za wykonywaną pracę. Definicja „pracownika” w systemie FSC pochodzi z Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 155, ratyfikowanej przez Polskę. Zgodnie z nią pracownikami są wszystkie zatrudnione osoby, w tym pracownicy publiczni, a także osoby „samozatrudnione”. Uwzględnia się zarówno pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin, pracowników sezonowych, pracowników wszystkich rang i kategorii, z uwzględnieniem pracowników fizycznych, administratorów, przełożonych, kierowników, pracowników wykonawców oraz samozatrudnionych wykonawców
i podwykonawców. Dla FSC bezpieczeństwo i prawa każdej osoby pracującej u zarządcy lasu są tak samo ważne – zarówno pracownika etatowego, kontraktowego, jak i podwykonawcy.

Jak można zatem ułatwić zrozumienie standardu?

Standardy FSC, jak każde normy, charakteryzują się specyficznym językiem i słownikiem pojęć. Staramy się to słownictwo adaptować do warunków lokalnych i tłumaczyć ich znaczenie. Wiemy, że różne branże mają swój charakterystyczny żargon
i dotyczy to też leśnictwa. Mam świadomość, że coś może być niezrozumiałe, dlatego w razie problemów zachęcamy do kontaktu. Jako leśnik też mam czasami trudność w wytłumaczeniu np. elementów technicznych i przestrzennych rębni swoim znajomym, którzy leśnikami nie są. Co do praktycznych wskazówek polecam dokładne przeczytanie treści wskaźników oraz korzystanie ze słownika pojęć, który jest integralną częścią standardu. Ponadto, gdy nowy standard będzie już zaakceptowany
i opublikowany, przygotujemy materiały pomocnicze i edukacyjne, aby wytłumaczyć jego zapisy i rozwiać wszelkie wątpliwości.
 

Czy według Pana jest szansa na porozumienie pomiędzy FSC i Lasami Państwowymi i kontynuację wieloletniej współpracy?

Dotychczasowy sukces FSC w Polsce jest wynikiem silnego zaangażowania różnych podmiotów, w tym leśników z Lasów Państwowych, którzy od wielu lat wdrażają standardy FSC. Pozostajemy otwarci na dialog, aby wspólnie znaleźć rozwiązanie kwestii podniesionych przez Lasy Państwowe.  

Rozmawiał: Marek Bodył

Tekst ukazał się w numerze 9/2023.

Fot. www.stock.adobe.com (2)