FSC – z korzyścią dla środowiska i społeczeństwa

Certyfikacja FSC to nie tylko wymagania, których powinni przestrzegać posiadacze certyfikatów. Daje ona szereg wymiernych korzyści z punktu widzenia zarówno ochrony przyrody, jak i społeczności związanych z lasem. System FSC działa na świecie od roku 1993, promuje odpowiedzialny model gospodarki leśnej, który uwzględnia na równi aspekty ekonomiczne, społeczne i przyrodnicze.

Lasy i ich ochrona są coraz częściej postrzegane nie tylko w kontekście ochrony zasobów przyrodniczych, lecz także z perspektywy potrzeb lokalnych społeczności. Lasy na całym świecie są źródłem ekologicznego surowca, jakim jest drewno, a także źródłem utrzymania, leków, paliwa, żywności i schronienia dla lokalnych społeczności ściśle związanych z lasami. Dla FSC wszystkie funkcje lasów – przyrodnicze, społeczne i ekonomiczne są równie ważne, a najwyższe standardy, które wyznacza FSC, przynoszą szereg korzyści przyrodzie i społeczeństwu.

Ochrona lasów dla obecnych i przyszłych pokoleń

Zgodnie z misją FSC odpowiedzialna gospodarka leśna powinna dążyć do zabezpieczenia odpowiednio wysokiego poziomu lesistości, który przełoży się na spełnienie społecznych, ekonomicznych i przyrodniczych funkcji leśnictwa. Może to być realizowane m.in. poprzez ograniczanie wylesień lub przywracanie zdegradowanych obszarów leśnych do odpowiedniego stanu. FSC zabrania nielegalnego pozyskiwania drewna, degradacji lasów, a także wylesiania certyfikowanych obszarów. Certyfikowani zarządcy lasów dbają o przestrzeganie standardów FSC, tak aby lasy były zarządzane w odpowiedzialny i zrównoważony sposób.

Zarządcy lasów, którzy posiadają certyfikat FSC, identyfikują tzw. szczególne wartości ochronne (HCV, z ang. High Conservation Value) i wyznaczają obszary do ich ochrony. Wartości te to m.in.: znaczna koncentracja różnorodności biologicznej, gatunki zagrożone, obszary wodochronne i glebochronne. HCV jest unikalnym elementem certyfikacji FSC, w którym zarządcy identyfikują szczególne wartości ochronne lasu, będące uzupełnieniem klasycznych, ustawowych form ochrony: przyrody, wartości kulturowych i środowiska życia ludzi.

W kontekście społecznym warto podkreślić istniejącą w systemie FSC kategorię lasów o kluczowych wartościach dla tożsamości kulturowej lokalnych społeczności (HCV 6), które są wyznaczane w porozumieniu z lokalnymi mieszkańcami i samorządami. Wyznaczenie takiego obszaru nie oznacza jego trwałego wyłączenia z gospodarki leśnej, powinna być ona prowadzona tak, by obecne tam wartości były utrwalane i rozwijane.

Kryteria FSC wyznaczają również ramy gospodarowania w obszarach HCV. Ramy te są na ogół tożsame z obowiązkami wynikającymi z planów ochrony przyrody lub zadań ochronnych, lecz niekiedy stawiają wyższe wymagania. Jednym z tych wymogów jest konieczność włączenia strony społecznej w konsultowanie działań zarządczych podejmowanych na tych obszarach.

Zachowanie i powiększenie powierzchni lasów zawierających w sobie szczególne wartości ochronne może być pomostem łączącym gospodarkę leśną oraz konserwatorską ochronę tych terenów. Przepisy wynikające z norm FSC nakazują identyfikację szczególnych wartości, a następnie opracowanie takich strategii zarządzania, które przyczynią się do utrzymania dobrego stanu danego obszaru (również wartości materialnej lub kulturowej), siedliska czy gatunku. Na pewno jego stan nie może ulec pogorszeniu, co jest kontrolowane przez zarządców lasów podczas cyklicznie prowadzonego monitoringu tych terenów.

Lasy referencyjne i ich rola

Standardy FSC wymagają również od zarządców lasów wyznaczania tzw. lasów referencyjnych, które charakteryzują się wysokimi wskaźnikami bioróżnorodności, są zlokalizowane na siedliskach rzadkich, a ich stan można określić jako naturalny lub zbliżony do naturalnego. W lasach o takim statusie nie pozyskuje się drewna. Nie prowadzi się tam też zabiegów poprawiających jakość techniczną drzewostanów, a wszelkie procesy związane z odnowieniem, wzrostem i obumieraniem drzew są pozostawione naturze. Każdy z obecnych w takim lesie elementów odgrywa bardzo ważną rolę w procesach biochemicznych, występujących w naturalnych, nietkniętych ekosystemach.

Obecnosć lasów referencyjnych, oprócz ich ochrony, ma też inny cel. Te fragmenty lasu stanowią rezerwuar martwego drewna, a tym samym ostoję dla organizmów ściśle z nim związanych. Są to obszary, które reprezentują wartości przyrodnicze istniejące w rodzimych ekosystemach. Oczekuje się, że na siedliskach o najwyższym stopniu naturalności procesy związane z dynamiką drzewostanów będą pozostawione naturze. Takie lasy wspomagają sieć ustawowych form ochrony przyrody, uzupełniając połączenia korytarzy ekologicznych.

FSC a pestycydy

Obecna wiedza naukowa wskazuje na to, że środki ochrony roślin nie są dla nas obojętne, a wręcz mogą mieć destrukcyjny wpływ na życie organizmów, środowisko i zdrowie człowieka. Dlatego użycie tych substancji jest obłożone wieloma restrykcjami, w tym też w zakresie leśnictwa. FSC na potrzeby certyfikacji gospodarki leśnej opracowało nową politykę pestycydową. Od 1 sierpnia 2019 r. weszła w życie zrewidowana polityka FSC w sprawie stosowania syntetycznych pestycydów, która wymaga od posiadaczy certyfikatu stosowania alternatywnych metod ochrony lasu tam, gdzie jest to możliwe. Polityka ta zaleca, aby ograniczanie występowania szkodników i chorób następowało poprzez stosowanie najpierw metod mechanicznych, następnie biologicznych i na końcu chemicznych, z uwzględnieniem skali, intensywności i ryzyka danego zjawiska, a także aspektów społecznych i ekonomicznych.

Stosowanie pestycydów w lasach z certyfikatem FSC jest w znacznym stopniu ograniczone. Wiąże się ono również z koniecznością sporządzenia tzw. Oceny Ryzyka Środowiskowego i Społecznego dla użycia danego środka w konkretnej lokalizacji. FSC zakłada, że można prowadzić odpowiedzialną gospodarkę leśną, ograniczając przy tym wykorzystanie pestycydów.

Wachlarz wspomnianych wcześniej alternatywnych metod ochrony lasu rozszerza się dzięki badaniom skierowanym na poszukiwanie innych, równie skutecznych, naturalnych sposobów ograniczania wpływu owadów i grzybów na stan sanitarny lasów. Wśród nich są również profilaktyczne zabiegi mające na celu zwiększenie naturalnej odporności ekosystemów poprzez utrzymanie i zwiększanie lokalnej bioróżnorodności, wspomagającej walkę ze szkodnikami.

Udział strony społecznej w systemie FSC

System FSC kładzie szczególny nacisk na społeczną funkcję lasu. Na wielu etapach prowadzonej gospodarki leśnej posiadacze certyfikatu FSC powinni uwzględniać głos społeczności lokalnych, których ta gospodarka bezpośrednio dotyka. Społeczności te, razem z lokalnymi władzami, mają wpływ na identyfikację i sposób zarządzania lasami HCV. Z kolei w przypadku użycia pestycydów konieczne jest wcześniejsze przeprowadzenie konsultacji wśród lokalnej społeczności.

Dbanie o prawa pracowników

Standardy FSC zobowiązują zarządcę lasów do przestrzegania praw wszystkich pracowników, w tym tych zatrudnionych przez podwykonawców. W ten sposób wymogi FSC dotyczą też pracowników zakładów usług leśnych, którzy wykonują prace w certyfikowanym lesie. Wymogi te obejmują m.in. zakaz pracy dzieci, eliminację pracy przymusowej, zakaz dyskryminacji, czy wolność zrzeszania się. Prowadzenie prac w certyfikowanych lasach wymaga również przestrzegania ściśle określonych zasad BHP, by jak najlepiej chronić zdrowie i bezpieczeństwo osób pracujących przy pozyskaniu drewna i zagospodarowaniu lasu.

Transparentość systemu FSC

FSC wyróżnia się na tle innych systemów certyfikacji dbaniem o transparentność. Przykładem jest możliwość udziału obserwatorów w audytach gospodarki leśnej. Obserwatorem może być każdy zainteresowany podmiot – organizacja pozarządowa, firma, osoba prywatna. W Polsce, spośród systemów certyfikacji gospodarki leśnej, jedynie FSC to umożliwia. Innym przykładem dbania o transparentność procesu certyfikacji i tym, co wyróżnia FSC na tle innych systemów jest publiczne udostępnianie raportów z audytów gospodarki leśnej. Raporty te są publikowane online, w bazie posiadaczy certyfikatów FSC (www.info.fsc.org).

Nad przestrzeganiem zasad FSC czuwają niezależne jednostki certyfikujące. Aby produkt mógł być sprzedawany z certyfikatem FSC, wszystkie podmioty przejmujące nad nim własność muszą posiadać certyfikat i poddawać się audytom prowadzonym przez te jednostki. Certyfikowane są więc tartaki, papiernie, fabryki, drukarnie itp. Dzięki szczegółowej kontroli całego łańcucha dostaw klienci, wybierając produkty oznaczone logo FSC, mogą mieć pewność, że zostały wykonane z surowców z certyfikowanych źródeł.

Ocena zgodności ze standardami FSC to nie wszystko. W systemie FSC działa ogólnodostępna procedura składania uwag: co do sposobu przestrzegania standardów FSC przez zarządcę lasów lub co do pracy jednostki certyfikującej akredytowanej przez FSC. Jest to ważny element, który pozwala na weryfikację działań uczestników systemu.

FSC – korzystne dla przyrody, społeczeństwa i biznesu

Celem FSC jest promowanie korzystnego przyrodniczo i społecznie oraz opłacalnego ekonomicznie gospodarowania zasobami leśnymi świata. W przeszłości gospodarowanie zasobami naturalnymi przez człowieka zbyt często skupiało się przede wszystkim na aspekcie ekonomicznym. FSC uznaje wszystkie trzy funkcje lasu – przyrodniczą, społeczną i ekonomiczną – za tak samo istotne i wprowadza konkretne rowiązania, które mają dbać o ich zrównoważenie. Te cechy wyróżniają FSC na tle innych systemów certyfikacji i sprawiają, że to właśnie FSC cieszy się największym zaufaniem konsumentów – zarówno w Polsce, jak i na świecie.

Fot.: unsplash, pixabay