Pomóżmy topoli czarnej powrócić nad polskie rzeki

W numerze 2/2020 "Lasu Polskiego" pisaliśmy o zagrożeniach dla zasobów genowych topoli czarnej w Polsce i potrzebie pilnej ochrony tego gatunku. Najważniejsze z nich to wymieranie starych osobników, brak naturalnego odnowienia i potencjalne zagrożenie dopływem obcych genów od hybrydowych odmian topoli. Chociaż od ukazania się artykułu nie minęło sporo czasu, to obecna sytuacja jest dynamiczna i daje nadzieję na to, że powrót topoli czarnej nad polskie rzeki może być realny. 

Od trzech lat we współpracy z Wielkopolskim Parkiem Narodowym realizujemy pilotażowy projekt, finansowany z funduszu leśnego, dotyczący ochrony puli genowej topoli czarnej z parku. W ramach projektu przeprowadziliśmy inwentaryzację topoli oraz za pomocą markerów genetycznych określiliśmy poziom jej zmienności genetycznej, klonalności i czystości gatunkowej. Niespodziewanie okazało się, że na terenie parku żyje tylko niespełna 20 odmiennych genetycznie osobników tego gatunku, zachowujących jednak ciągle wysoki poziom zmienności genetycznej. Przyjmuje się, że aby efektywnie chronić populację danego gatunku, potrzebne jest minimum 50 genotypów. 

Najgrubsza topola czarna z Wielkopolskiego Parku Narodowego, powalona przez wiatr wiosną 2023 roku (Fot. Andrzej Lewandowski)

Poszerzenie puli genów 

W związku z tym w najbliższej okolicy wyszukaliśmy odpowiednie osobniki, które są niezbędne do poszerzenia puli genowej topoli czarnej z tego regionu. W ubiegłym roku wszystkie wybra- ne osobniki zostały rozmnożone wegetatywnie i wykorzystane do założenia archiwum klonów, które obecnie składa się z reprezentantów 40 drzew. W kolejnych latach archiwum będzie poszerzane o kolejne genotypy. Nasz zespół jest także w trakcie realizacji tematu badawczego pn. „Zmienność genetyczna topoli czarnej w Polsce: wpływ działalności człowieka na integralność genetyczną i potencjał adaptacyjny gatunku”, który jest finansowany przez Narodowe Centrum Nauki. Celem projektu jest rozpoznanie poziomu zmienności i zróżnicowania genetycznego topoli czarnej w Polsce – na bazie dużych populacji – w obrębie naszych największych rzek. Natomiast od początku ubiegłego roku Dyrekcja Generalna LP finansuje nasz nowy, pięcioletni projekt badawczy pn. „Wybór populacji i genotypów topoli czarnej na potrzeby ochrony i restytucji gatunku na obszarach zarządzanych przez Lasy Państwowe”. Zaplanowane działania mają dostarczyć informacji na temat poziomu zmienności genetycznej, klonalno- ści oraz czystości gatunkowej osobników topoli czarnej, które występują na rozproszonych sta- nowiskach nieobjętych wcześniejszymi badaniami. Zostaną także wskazane najbardziej wartościowe pod względem zasobów genowych miejsca zajmowane przez topole czarne, które będą ponadto cechowały się najmniejszym stopniem zagrożenia introgresją oraz izolacją wynikającą z postępującej fragmentacji siedlisk. W ramach zaplanowanych prac będzie możliwe wytypowanie najcenniejszych genotypów do założenia w przyszłości archiwów klonów. Jeżeli uda nam się zrealizować wyznaczone cele, będziemy dysponowali wystarczającą wiedzą, aby nie tylko skutecznie ochronić pulę genową topoli czarnej, lecz także reintrodukować gatunek na tereny, na których dawno wyginął. 

Apel do nadleśnictw! 

Korzystając z okazji, zwracamy się z apelem do wszystkich nadleśnictw, których tereny przylegają do rzek, o pomoc w odszukaniu najbardziej wartościowych osobników do rozmnożenia wegetatywnego, oraz do tych nadleśnictw, które potencjalnie będą zainteresowane założeniem na swoim terenie archiwów klonów dla konkretnych odcinków rzek. Adres do kontaktu: alew@man.poznan.pl. 

Nie pozwólmy na bezpowrotną utratę tak cennych i niepowtarzalnych genotypów topoli czarnej, jak te widoczne na fotografii.

Andrzej Lewandowski, Weronika B. Żukowska 

Autorzy są pracownikami Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku