Komisja Europejska opublikowała ostateczną wersję dokumentu „Criteria and guidance for protected areas designations” (jest on dostępny na stronie internetowej KE). Wytyczne odnoszą się do celów Europejskiej Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej do 2030, jakimi są: objęcie ochroną prawną do 2030 r. 30% powierzchni lądowej (wraz wodami śródlądowymi) i 30% mórz w UE, z czego 1/3, czyli co najmniej 10% lądu i 10% mórz, ma zostać objęta ochroną ścisłą.

Od dawna oczekiwany dokument Komisji interpretuje w szczególności to, jakie warunki powinny spełniać „obszary chronione”, by można je było zaliczyć na cel 30%, oraz to, jak należy rozumieć „ochronę ścisłą”, której dotyczy „cel 10%”.

Cele procentowe mają się odnosić do całych regionów biogeograficznych (np. Alpejskiego, Kontynentalnego) i całych mórz (np. Bałtyku), nie do terytorium i wód każdego państwa. Oczekuje się, że wszystkie państwa członkowskie UE przyczynią się do osiągnięcia tych celów w stopniu proporcjonalnym do swoich wartości przyrodniczych i do swojego potencjału odbudowy przyrody. Każde państwo członkowskie przedstawi Komisji wykaz istniejących obszarów chronionych które spełniają te kryteria oraz przedłoży deklaracje wyznaczenia nowych obszarów (w tym w zakresie ochrony ścisłej). Te przedłożenia będą przedmiotem dyskusji (w I połowie
2023 r.) w formule zbliżonej do tzw. seminarium biogeograficznego.

„Obszary chronione” to sieć Natura 2000 i te krajowe obszary chronione, które spełniają minimalne wymogi. Oczekuje się, że będą one wyznaczone według kryteriów ekologicznych jako obszary kluczowe dla ochrony różnorodności biologicznej, w tym siedlisk przyrodniczychi gatunków (ale nie tylko terenów objętych dyrektywą siedliskową, lecz także tych, których ochrona jest ważna na szczeblu krajowym).

Każdy obszar chroniony zaliczany na „cel 30%” musi mieć zidentyfikowane wartości przyrodnicze, określone indywidualne cele i środki ochrony, a skuteczność prowadzonej ochrony musi być regularnie weryfikowana. Dopuszcza się zaliczenie na „cel 30%” także obszarów wyznaczanych prawnie w innych celach niż ochrona przyrody (np. obszary wodochronne, obszary ograniczonego rybołówstwa, tereny wojskowe z ograniczonym dostępem), jeżeli konsekwencją ich wyznaczenia jest stosowanie środków chroniących różnorodność biologiczną skutecznie i długoterminowo. Są to tzw. OECMs (other effective area-based conservation measures). Także w tym przypadku warunkiem jest istnienie celu ochrony, stosowanie środków ochronnych i ich monitoring.

„Obszary ściśle chronione” mają być pod-zbiorem wyżej wymienionych „obszarów chronionych”. Można je wyznaczyć za pomocą określonych krajowych instrumentów prawnych, takich jak rezerwaty przyrody.

Celem „ochrony ścisłej” ma być zachowana ochrona lub odtworzenie integralności obszaru przyrodniczego o wysokiej różnorodności biologicznej z jego podstawową strukturą ekologiczną i wspieranie procesów naturalnych. Procesy naturalne powinny pozostać w zasadzie niezakłócone presją człowieka i zagrożeniami, tak wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi.

Obszary objęte ochroną ścisłą muszą mieć sens funkcjonalny, np. być wystarczająco duże, aby kluczowe procesy naturalne przebiegały w sposób niezakłócony. Ochronie ścisłej powinny zostać poddane wszystkie lasy naturalne i tzw. starolasy (old-growth forests). Państwa członkowskie powinny pilnie zaangażować się w identyfikację i monitorowanie takich lasów oraz w zapewnienie braku pogorszenia ich stanu aż do czasu objęcia ochroną. Ścisłej ochronie powinny być poddane także znaczące obszary (ale niekoniecznie całość) innych
ekosystemów bogatych w węgiel, jak: torfowiska, łąki, tereny podmokłe, namorzyny i łąki trawy morskiej.

Zgodnie z interpretacją strategii ochrona ścisła oznacza pozostawienie naturalnych procesów w stanie zasadniczo niezakłóconym. Oczekuje się zatem, że środki zarządzania będą ograniczone do czynności absolutnie niezbędnych do wspomagania lub wzmacniania naturalnych procesów, takich jak zapobieganie pożarom i ich gaszenie, zarządzanie wypalaniem w celu ochrony przyrody, kontrola gatunków inwazyjnych itp., proporcjonalnie do zidentyfikowanych zagrożeń. Wszystkie takie działania muszą być regulowane, kontro-
lowane i monitorowane.

Więcej informacji m.in. o strategii można przeczytać w wywiadzie z prof. Bogdanem Brzezieckim na str. 8 „Lasu Polskiego” (4/2022).

Red.