W tym roku obchodzimy już 20. rocznicę powstania BNL. Zebrane przez te lata doświadczenia pozwalają na podsumowanie działalności. Przed nami czas podsumowań i zapewne zmian, wynikających nie tylko z potrzeb BNL. Dostrzegamy bowiem przeobrażenia i przyrodnicze, i społeczne, które będą miały wpływ również na naszą działalność.

Leśna służba… cywilna

Biuro Nasiennictwa Leśnego nie jest jednostką PGL LP, o czym nie wszyscy leśnicy i inni nasi kontrahenci pamiętają. Jesteśmy odrębną jednostką budżetową, finansowaną jedynie ze środków publicznych. Od strony formalnej BNL nie jest zależne od dyrektora generalnego Lasów Państwowych i nie podlega jego zarządzeniom. Aczkolwiek jesteśmy w tym samym resorcie co Lasy, nadzoruje nas ten sam minister, a nasi pracownicy również są leśnikami. I oczywiście cały czas ściśle współpracujemy z dyrekcjami LP, choćby dlatego, że to LP zarządzają zdecydowaną większością powierzchni leśnej naszego kraju, organizują i dbają o bazę nasienną oraz zgromadzone zapasy leśnego materiału rozmnożeniowego (LMR). Nadleśnictwa są też siłą rzeczy najliczniejszą grupą kontrahentów obsługiwanych przez Biuro, choć nie jedyną.
Pracownicy BNL należą jednocześnie do korpusu służby cywilnej, której zwierzchnikiem jest prezes Rady Ministrów, czyli premier. Zadaniem służby cywilnej jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania administracji rządowej, niezależnie od sytuacji politycznej i zmian rządów.
BNL jest jednostką zewnętrzną, która kontroluje część działalności merytorycznej LP. W naszym odczuciu
utworzenie takiej jednostki 20 lat temu było znaczącą zmianą w resorcie środowiska, która rodziła wiele problemów zarówno formalnych, organizacyjnych, jak i międzyludzkich. Wciąż są przed nami sprawy, nad którymi będziemy musieli pochylić się wspólnie.

Przykładowa treść wewnątrz artykułu

Lorem Ipsum is simply dummy text of the printing and typesetting industry. Lorem Ipsum has been the industry’s standard dummy text ever since the 1500s, when an unknown printer took a galley of type and scrambled it to make a type specimen book. It has survived not only five centuries, but also the leap into electronic typesetting, remaining essentially unchanged. It was popularised in the 1960s with the release of Letraset sheets containing Lorem Ipsum passages, and more recently with desktop publishing software like Aldus PageMaker including versions of Lorem Ipsum. Lorem Ipsum is simply dummy text of the printing and typesetting industry. Lorem Ipsum has been the industry’s standard dummy text ever since the 1500s, when an unknown printer took a galley of type and scrambled it to make a type specimen book. It has survived not only five centuries, but also the leap into electronic typesetting, remaining essentially unchanged. It was popularised in the 1960s with the release of Letraset sheets containing Lorem Ipsum passages, and more recently with desktop publishing software like Aldus PageMaker including versions of Lorem Ipsum.

Podpis (zmiana koloru)

Polska w Unii Europejskiej

Biuro Nasiennictwa Leśnego powstało, gdy w 2004 r. Polska przystąpiła do Unii Europejskiej i nie jest to przypadek. Państwa członkowskie UE są zobowiązane do realizacji zaleceń dyrektywy o obrocie leśnym materiałem rozmnożeniowym. Na bazie tej dyrektywy powstała polska ustawa o leśnym materiale rozmnożeniowym, na mocy której zostało utworzone BNL. Dyrektywa reguluje różne obszary związane z obrotem leśnym materiałem rozmnożeniowym. W części są to zalecenia, a częściowo konkretne wytyczne, które państwa członkowskie realizują w takim samym stopniu.
Każde państwo członkowskie UE, podobnie jak Polska, ma określone zasady regionalizacji nasiennej dla głównych gatunków drzew leśnych. Populacje drzew leśnych w obrębie tego samego gatunku wykazują zmienność geograficzną. W różnych warunkach przyrodniczo-klimatycznych wyodrębniają się specyficzne przystosowania. Przystosowania te, utrwalone w populacji, dają nam różne ekotypy. Z tego powodu wyznaczono regiony nasienne, czyli obszary, które charakteryzują się specyficznymi warunkami przyrodniczo-klimatycznymi. Celem regionalizacji nasiennej jest ochrona zasobów leśnych, w tym ograniczenie ryzyka hodowlanego związanego z wykorzystaniem materiału o nieznanym pochodzeniu lub pochodzeniu z nierodzimych populacji.
Ryzyko hodowlane ogranicza się m.in. poprzez wykorzystanie do celów odnowieniowych i zalesieniowych populacji rodzimych i lokalnych. Od strony formalnej i praktycznej oznacza to, że w danym regionie nasiennym w leśne uprawy można wprowadzać przede wszystkim materiał pozyskany w tym samym regionie nasiennym, w którym znajduje się uprawa. W wyjątkowych sytuacjach, gdy go brakuje, można sięgnąć po materiał z innych regionów. Możliwe kierunki tzw. przemieszczania leśnego materiału rozmnożeniowego pomiędzy regionami są określane na podstawie danych naukowych i wieloletnich doświadczeń w gospodarce leśnej. Nie jest to temat zamknięty i trzeba się spodziewać, że będzie ewoluował wraz z pogłębianiem wiedzy o naturalnych procesach nieustannie zachodzących w przyrodzie.

Regionalizacja nasienna w UE

Każdy właściciel lub zarządca uprawy leśnej w UE jest zobowiązany do przestrzegania zasad regionalizacji nasiennej. Aby realizować te zasady, musi wiedzieć, z jakiego regionu może zastosować leśny materiał rozmnożeniowy na swojej uprawie. Tym samym dostawca takiego materiału jest zobowiązany dołączyć do niego etykietę z danymi dotyczącymi m.in. gatunku, kategorii i jego pochodzenia. Z tego powodu w każdym państwie członkowskim rejestruje się obiekty nasienne i przechowuje dane o ich lokalizacji, a następnie dla pozyskiwanych z nich partii materiału rozmnożeniowego wydawane są świadectwa pochodzenia (certyfikaty). Na świadectwach są zapisane wszystkie istotne informacje o materiale rozmnożeniowym. W Polsce świadectwa pochodzenia wydaje minister właściwy ds. środowiska. Rejestr świadectw jest dostępny na stronie internetowej BNL i każdy odbiorca materiału może zweryfikować dane etykiety z danymi świadectwa.
Państwa europejskie (i nie tylko europejskie) stosują regionalizację nasienną od dawna i sam fakt przystąpienia do UE zasadniczo tego nie zmienił. Jednak powstanie UE oraz tzw. strefy Schengen wprowadziło wiele swobód dotyczących przemieszczania po terenie Europy, ludzi i towarów, w tym również leśnego materiału rozmnożeniowego. Kwestia stosowania regionalizacji nasiennej nabrała charakteru nie tylko lokalnego i krajowego, lecz także międzynarodowego. Nasiona i sadzonki są bowiem towarem rynkowym, produkowanym i sprzedawanym przez wiele wyspecjalizowanych firm w Europie. Bywa, że ta sama partia LMR na różnych etapach magazynowania i produkcji szkółkarskiej krąży pomiędzy państwami członkowskimi UE.
Przy tym warto pamiętać, że zasady regionalizacji nasiennej nie obejmują miejsca szkółkarskiej produkcji czy też miejsca magazynowania materiału. Materiał, ogólnie ujmując, można magazynować i produkować tam, gdzie się chce. Istotne jest natomiast to, gdzie materiał został pozyskany i gdzie ostatecznie zostanie posadzony w uprawie leśnej. Aby monitorować produkcję i obrót, czyli sprzedaż, w tym kierunki przemieszczania leśnego materiału rozmnożeniowego na terenie Europy, powstały wspólne regulacje zebrane w dyrektywie o obrocie leśnym materiałem rozmnożeniowym. Tym samym każde państwo członkowskie UE zobowiązało się do współpracy administracyjnej z pozostałymi państwami i udzielania sobie wzajemnej pomocy.
W Polsce zadania wynikające z wyżej wymienionej dyrektywy i ustawy o LMR zostały przypisane ministrowi właściwemu do spraw środowiska. Zadania dotyczące LMR minister realizuje właśnie przy pomocy BNL.

Lokalizacyjne perypetie

Siedziba BNL znajduje się od 18 lat w centrum Warszawy przy ul. Rakowieckiej 30. Dobrze znają ten adres ci, którzy studiowali leśnictwo na SGGW w czasach „przedursynowskich”. Dla nich zapewne sentymentalną informacją będzie, że BNL urzęduje w pawilonie, w którym niegdyś adepci leśnictwa odbywali zajęcia z chemii czy gleboznawstwa… Obecnie budynki dawnego wydziału leśnego wykorzystywane są przez różne instytucje i firmy, a leśnymi akcentami w tym miejscu są dwa papieskie dęby posadzone przez leśników oraz BNL.
Na co dzień niewielu kontrahentów do nas dociera, praktycznie nie obsługujemy na miejscu żadnych interesantów. Odbywają się jednak spotkania Krajowej Komisji Nasiennictwa Leśnego lub inne spotkania branżowe, w których biorą udział specjaliści i naukowcy z różnych stron Polski.
Siedziba przy Rakowieckiej nie jest jednak pierwszą siedzibą BNL. Pierwsi merytoryczni pracownicy Biura, zatrudnieni w listopadzie 2004 r., wspominają, że początkowo do dyspozycji mieli jedno pomieszczenie w ówczesnym Ministerstwie Środowiska przy ul. Wawelskiej w Warszawie. W tamtym czasie w tym samym budynku znajdowała się również Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych. Pracownicy BNL kręcili się po ministerstwie i szukali dla siebie miejsca, w którym da się przycupnąć i popracować. Na przełomie lat 2004 i 2005 do dyspozycji otrzymali większą powierzchnię w pobliskiej willi przy ulicy Solariego. Było tam zdecydowanie więcej miejsca, jednak to nie była przestrzeń biurowa, tylko większe mieszkanie. Wciąż wspominają, że serwerownię musieli zorganizować w jednej z łazienek, a serwer ulokowano w… wannie. W tym czasie dostali też do dyspozycji dwa służbowe, wysłużone, samochody osobowe. Te pojazdy w innym urzędzie już były do wymiany, a BNL wykorzystywało je jeszcze przez sześć kolejnych lat.
W 2006 r. BNL przeniosło się do obecnej siedziby przy ul. Rakowieckiej. Budynek był w trakcie generalnego remontu, pomieszczenia biurowe były w stanie surowym, podłogi nie były wykończone i nie było ogrzewania. Na zdjęciach z tego okresu widać, że pracownicy przy swoich biurkach są poubierani w zimowe kurtki. Wspominają, że nie było parkingu i były problemy z dotarciem do drzwi wejściowych, bo teren wokół budynku był rozkopany. Można przyjąć, że czas organizacji siedziby BNL od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. do czasu, gdy można było pracować w normalnych, cywilizowanych warunkach, trwał mniej więcej trzy lata. Byli pracownicy wspominają ten czas z uśmiechem i wydaje się, że był on dla nich prawdziwą przygodą. Mamy jednak wszyscy wiele refleksji dotyczących organizacji BNL i czerpiemy z tego na przyszłość. Polska nie została zaskoczona wejściem do UE. Ustawa, która reguluje funkcjonowanie BNL, powstała już w 2001 r., czyli trzy lata przed planowanym wejściem do UE. Mimo to kompletowanie kadry rozpoczęło się dopiero jesienią 2004 roku. Siedziba BNL też nie została wcześniej przygotowana. Zaprawieni w boju leśnicy poradzili sobie z tym tematem. Jednak odnosimy wrażenie, że coś poszło nie tak z wcześniejszym planowaniem. Nie mogło to nie mieć wpływu na dalsze losy BNL.

Trudne początki

Pierwszym dyrektorem Biura był Ryszard Dzialuk, znany starszym leśnikom i kojarzony głównie z latami 80., gdy pełnił funkcję dyrektora LP. Był z nami do końca 2016 roku. Przez 12 lat z dużym zaangażowaniem i troską organizował BNL od samych podstaw. Biuro „rodziło się” w trybie mocno oszczędnym. Jest wielce prawdopodobne, że w tamtym czasie, bez szczególnych talentów dyrektora Dzialuka, ta operacja by się nie powiodła. Dał się nam poznać jako doskonały strateg i dyplomata. Miał ogromne doświadczenie w pracy z ludźmi, cieszył się dużym szacunkiem, był niezwykle zdyscyplinowany, bardzo pracowity, no i skuteczny. Roztaczał wokół siebie niezwykłą aurę kultury. Dla wielu osób praca z dyrektorem była prestiżem. Przez te 12 lat zmiany wśród pracowników były sporadyczne. Zespół BNL przez większość czasu pracował w niewielkim, jednak stałym składzie.
Dyrektor Dzialuk skompletował pierwszy skład BNL i wspominał, że nie było to łatwe zadanie. Potrzebni byli specjaliści z wykształceniem i doświadczeniem, najlepiej mieszkający w Warszawie. Nie bez znaczenia były różne inne umiejętności niezwiązane z leśnictwem, ale pozwalające uruchomić i prowadzić urząd. Środki na wynagrodzenia, mówiąc oględnie, były dosyć ograniczone. Dyrektorowi Dzialukowi w 2004 r. udało się jednak dość szybko skompletować kompetentną kadrę leśników. Nie bez znaczenia było wsparcie doświadczonych leśników-emerytów, którzy, co prawda nie jako pracownicy BNL, lecz jako osoby współpracujące, pomagali w wypracowaniu metod kontroli terenowych, a w kolejnych latach również pomagali te kontrole realizować w różnych częściach Polski.

Zmiany, zmiany, zmiany…

Od 2017 do 2022 r. dyrektorem BNL był Leszek Gawron, znany leśnikom pracownik naukowy SGGW. Był to czas sporych problemów, które przyniosła m.in. pandemia. Przez praktycznie dwa lata nie mogliśmy jeździć w teren, więc gromadziły się zaległości. Utraciliśmy część funduszy przeznaczonych na ten cel. Zmiana obsługującego BNL systemu informatycznego w 2019 r. ujawniła wiele usterek oraz nieskuteczną, jak się okazało, oszczędność również w sprawach informatycznych. Problemy techniczne z systemem, wynikające m.in. z permanentnych braków funduszy, osiągnęły w końcu swoje apogeum. Kosztowało to i pracowników BNL, i naszych kontrahentów wiele nerwów oraz frustracji. Ze swojej strony możemy tylko podziękować za cierpliwość, zrozumienie, pomoc, a czasami zwykłe słowo otuchy.
W 2022 r. na stanowisko dyrektora została powołana Mieczysława Lipska. Oprócz nawarstwiających się problemów technicznych zaczęli nas opuszczać kolejni zatrudniani pracownicy. Kadra wymieniała się intensywnie. To były dla BNL niezwykle trudne dwa lata.
Od końca kwietnia br. obowiązki dyrektora BNL wykonywała Beata Andres, a od czerwca naszym dyrektorem jest Marek Bodył. Obecny dyrektor jest leśnikiem i ma wieloletnie doświadczenie w pracy naukowej w Instytucie Badawczym Leśnictwa. Prowadził w różnych częściach Polski wiele ciekawych projektów związanych z hodowlą i ochroną lasu, ma też doświadczenie urządzeniowe. Przez ostatnie lata był redaktorem naczelnym miesięcznika „Drwal” i autorem w „Lesie Polskim”. Zna leśną branżę, nie tylko LP, lecz także sektor prywatnych firm tj. zakłady usług leśnych, firmy szkółkarskie i transportowe czy firmy wdrażające na leśny rynek nowe technologie.

Bez informatyki ani rusz

Zapewne wielu z Was się zastanawia, jak dziesięcioosobowa załoga ogarnia te wszystkie tematy i obowiązki. Trzeba jeszcze podkreślić, że w BNL łączymy dwa obszary: leśny i administracyjny. W zakresie naszych zadań są zagadnienia gospodarki leśnej, które w znacznym stopniu zależą od dynamicznych zjawisk przyrodniczych. Jednocześnie BNL jest urzędem, którego działalność musi i jest mocno sformalizowana. Jak pokazują dwudziestoletnie doświadczenia, łączenie tych dwóch obszarów wymaga nieraz nie lada ekwilibrystyki.
Pracę nie tylko ułatwiają, lecz przede wszystkim także umożliwiają systemy informatyczne. Biuro nigdy nie funkcjonowało bez bazy elektronicznej. Czołowym systemem przeznaczonym tylko dla naszej jednostki jest system Semen. Pozwala on zarządzać obszerną i dynamiczną bazą danych, ułatwia bieżące zarządzanie dokumentacją w BNL oraz usprawnia komunikację z naszymi kontrahentami.
Z systemu Semen korzystają nie tylko pracownicy BNL, lecz także nasi kontrahenci. Dzięki indywidualnym kontom mogą przygotowywać wnioski i zgłoszenia, a potem przesłać je do nas drogą elektroniczną. Pierwszy system Semen powstał w latach 2005–2008. Był priorytetem zaraz po wyspecjalizowanej kadrze, siedzibie i samochodach. Wyprzedził tzw. EZD. Został stworzony przez jednego programistę i pierwszych pracowników BNL. Działał bez zarzutu do 2019 roku. Jednak w dobie rozwoju cyfryzacji i konieczności stosowania specjalnych zabezpieczeń danych i plików, nie był już kompatybilny z innymi systemami. Stąd wymóg zmiany systemu na nowy. Będziemy zabiegać o dalszą rozbudowę systemu o kolejne konieczne funkcjonalności zarówno dla nas, jak i dla naszych kontrahentów. Wszystkie uwagi osób obsługujących Semen są dla nas bardzo pomocne.

/APLA/ Zadania BNL

Zadania BNL można podzielić na cztery części:

1. Prowadzenie ogólnodostępnych rejestrów, w ramach których rocznie wydawanych jest ok. 6,5 tys. decyzji administracyjnych:
   • Krajowy Rejestr Leśnego Materiału Podstawowego (KRLMP) – przez 20 lat zarejestrowano w nim ponad 54 tys. obiektów nasiennych; aktywnych obecnie jest ponad 27 tys. obiektów,
   • Rejestr świadectw pochodzenia leśnego materiału rozmnożeniowego (LMR) – wydano blisko 75 tys. świadectw pochodzenia LMR; rocznie jest wydawanych ok. 3 tys. takich świadectw,
   • Rejestr Dostawców LMR – obecnie w rejestrze jest zarejestrowanych 527 dostawców LMR; wśród zarejestrowanych dostawców jest obecnie: 429 nadleśnictw, 52 firmy prywatne, 21 gospodarstw rolnych, 16 parków narodowych, 7 ośrodków naukowych i 2 wspólnoty leśne.
2. Przeprowadzanie urzędowych kontroli: obiektów nasiennych, materiału rozmnożeniowego, dostawców LMR, regionalizacji nasiennej oraz pozyskania LMR.
   Rocznie pracownicy BNL odwiedzają ok. 100 producentów bądź dostawców LMR. Kontrole obiektów nasiennych muszą przeprowadzać najpóźniej co pięć lat. Niektóre obiekty zarejestrowane od początku istnienia KRLMP (od 2004 r.) pracownicy Biura odwiedzali już więc cztery razy.
3. Współpraca z jednostkami z państw członkowskich UE, które podobnie jak BNL realizują zalecenia dyrektywy w sprawie obrotu LMR. Wymiana informacji głównie z Biurami w Niemczech, Czechach, Słowacji, Holandii, Szwecji i Litwy. Dzielenie się informacjami o przemieszczaniu materiału pomiędzy naszymi państwami. Nasze Biuro przekazuje do innych państw informacje, jaki i gdzie został wysłany materiał z Polski, a inne państwa informują nas o tym, jaki materiał i gdzie został przetransportowany do Polski z poszczególnych państw. Dzięki temu BNL może monitorować obrót LMR pomiędzy państwami, a tym samym wpływać na właściwe wykorzystanie poszczególnych pochodzeń LMR w uprawach leśnych.
4. Inicjowanie oraz udział w różnych projektach, spotkaniach i szerszych przedsięwzięciach takich jak:
   • spotkania przedstawicieli państw członkowskich UE z jednostek realizujących zalecenia dyrektywy o LMR – tzw. grupa robocza Commission Working Group on Plants, Animals, Food and Feed – Section Forest reproductive material,
   • czynny udział w pracach legislacyjnych związanych z nowelizacją przepisów dotyczących leśnego materiału rozmnożeniowego, tj. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie produkcji i wprowadzania do obrotu leśnego materiału rozmnożeniowego,
   • udział w Krajowych Komisjach ds. uznawania wyłączonych drzewostanów nasiennych, drzew matecznych i plantacji nasiennych w PGL LP,
   • udział w spotkaniach branżowych dotyczących ochrony lasu i gospodarki leśnej,
   • udział w pracach nad projektem zmiany rozporządzenia dotyczących testowania potomstwa LMP,
   • udział w przygotowywanym projekcie zmian ustawy o LMR,
   • przygotowanie projektów dwóch rozporządzeń aktualizujących zasady regionalizacji nasiennej (prace trwały trzy lata, a rozporządzenia weszły w życie w 2015 roku).

Katarzyna Jaskulska
Autorka jest naczelnikiem Wydziału Obrotu Leśnym Materiałem Rozmnożeniowym w BNL