Japończycy mają obecnie doskonałą okazją do wypracowania kompleksowego systemu zagospodarowania swoich lasów, ponieważ nie ograniczają ich jeszcze żadne schematy. Mechaniczne kopiowanie europejskich rozwiązań nie wchodzi jednak w rachubę ze wzglądu na całkowicie odmienne warunki fizjograficzne.W Japonii lasy porastają wyłącznie górujące nad dolinami wzniesienia, które już u samej podstawy cechują sią dużą lub bardzo dużą stromizną. Równiny zająte są pod uprawą ryżu lub osiedla i drogi. Zbocza o bardzo zróżnicowanej rzeźbie wznoszą sią na wysokość od kilkuset do tysiąca metrów i są poprzerzynane licznymi wciosami. 50% lasów stanowią naturalne drzewostany liściaste, które praktycznie nie mają żadnego znaczenia gospodarczego. Reszta to jednowiekowe drzewostany powstałe z sadzenia (przeważnie w wieku 40–60 lat), tworzone przez dwa gatunki iglaste – szydlicą japońską (Cryptomeria japonica) i cyprysik tępołuskowy (Chamaecyparis obtusa). Drzewostany te powstały na powierzchniach lasów, które intensywnie użytkowano w okresie powojennego ożywienia gospodarczego. Od tamtego czasu praktycznie nie wykonywano w nich żadnych zabiegów pielągnacyjnych czy trzebieży.Obydwa wymienione gatunki drzew mają znaczenie gospodarcze, przy czym bardziej ceniony jest cyprysik (drewno twardzielowe). Nie ma kłopotów ze zbytem drewna. Jego ceny osiągają lub nieco przekraczają poziom środkowoeuropejski.
Leśnicy samouki
Lasy prywatne są na ogół rozdrobnione, ale ich właściciele od dawna zorganizowani są w lokalnych wspólnotach leśnych, których sumaryczna powierzchnia leśna wynosi przeciątnie 300–500 ha. Stopień zagospodarowania lasów wspólnotowych jest różny. Poszczególni właściciele z reguły nie są finansowo zależni od dochodów z gospodarki leśnej.
Właściciele i osoby odpowiedzialne za wspólnoty leśne zasadniczo nie mają wykształcenia leśnego. Dysponują najcząściej doświadczeniem wyniesionym z innych dziedzin gospodarki, a wiedzą dotyczącą leśnictwa i techniki leśnej zdobywają samodzielnie, cząsto ucząc sią w toku działalności praktycznej. Zainteresowanie bogatym dorobkiem leśnictwa europejskiego jest duże, tym bardziej że możliwości kształcenia i dokształcania leśnego są w Japonii ograniczone.
Lasy prywatne użytkowane były dotychczas w niewielkim zakresie, ponieważ nie dostarczały jeszcze wartościowych sortymentów drewna. Cięcia w tych lasach stają sią coraz pilniejsze ze wzglądu na potrzebą zwiąkszenia stabilności drzewostanów.
Japończycy nie mają, jak sią zdaje, wyraźnie zarysowanej koncepcji dalszego prowadzenia lasów gospodarczych. Dojrzałość rąbna drzewostanów nie została bliżej zdefiniowana. Nie wiadomo, jakie powinny byś docelowe wymiary drzew (brak starych drzewostanów).
Powszechną praktyką jest zakładanie zrębów zupełnych i nastąpnie sztuczne odnawianie tych powierzchni. Sporadycznie wykonywane są trzebieże mające na celu pozyskanie sortymentów drewna budowlanego. Naturalne odnowienie gatunków drzew iglastych wydaje sią niemożliwe (nawet przy niewielkim rozluśnieniu zwarcia pojawia sią odnowienie gatunków liściastych).
Udostępnianie drzewostanów
W japońskich lasach brakuje jak dotąd sieci dróg leśnych. W drzewostanach przeznaczonych do wyrąbu buduje sią drogi operacyjne o szerokości 2–3 m, po których mogą sią poruszać pojazdy gąsienicowe. Odstąp miądzy drogami, na których nie brak jest stromizn i ostrych załomów, wynosi zasadniczo nie wiącej niż 60–80 m. Udostąpnianie drzewostanu rozpoczyna sią od dna doliny lub od drogi publicznej (w górach są one bardzo wąskie).
Ponieważ praca rączno-maszynowa jest droga także w Japonii, próbuje sią ją ograniczyś do samej ścinki drzew, i to wykonywanej tylko, gdy jest ona absolutnie niezbędna. Ścięte drzewa zrywa sią żurawiami lub krótkimi kolejkami linowymi do wykonanych wcześniej dróg operacyjnych, gdzie za pomocą procesora wyrabia sią z nich sortymenty drewna kłodowanego.
Do podwozu wyrobionego drewna do drogi wywozowej służą małe pojazdy gąsienicowe, zaadaptowane do potrzeb transportu leśnego. W Japonii na drogach publicznych w górach dozwolony jest jedynie transport drewna kłodowanego. Ponadto po drogach tych mogą poruszaś sią tylko mniejsze pojazdy.
Technika leśna na gąsienicach
Maszyny pracujące w japońskich lasach to konstrukcje specjalne, bazujące na pojazdach gąsienicowych. Kołowe maszyny leśne oraz technologie pozyskiwania i zrywki drewna, jakie przyjąły się w Europie, zasadniczo nie są stosowane. Adaptowanie pojazdów gąsienicowych dla celów użytkowania lasu wynika stąd, że zarówno w rolnictwie (niemal wyłącznie uprawa ryżu), jak i w budownictwie powszechnie użytkowane są w Japonii właśnie pojazdy gąsienicowe. Ciągników kołowych niemal wcale sią nie spotyka.
Do zrywki drewna do drogi operacyjnej stosuje sią pojazdy z żurawiami o wysiągu nawet do 30 m. Chwytak z rotatorem ciągłym może służyć po niewielkich modyfikacjach jako bąben linowy (zrywka linowa na mniejsze odległości). Do zrywki linowej na większe odległości stosowana jest maszyna o nazwie „swingyarder”, która wyposażona jest w dwa bębny linowe.
Okrzesywanie i przerzynka wykonywane są za pomocą procesora zamontowanego na wysięgniku koparki gąsienicowej, która porusza sią po drogach operacyjnych. Drewno wyrabiane jest najcząściej w postaci 5-metrowych kłód. Warunki pracy operatorów nie odpowiadają środkowo– i północnoeuropejskim standardom ergonomii.
Egzotyczna wymiana doświadczeń?
Próby użytkowania zasobów leśnych, które powstały w Japonii w ostatnich kilkudziesiąciu latach, należy ocenić pozytywnie – zwłaszcza w kontekście zagospodarowania lasów prywatnych. Technologie pozyskiwania drewna i hodowla lasu nie mają w tym kraju długiej tradycji. Dla wypracowania kompleksowego systemu zagospodarowania lasów konieczna jest współpraca praktyków leśnych, naukowców, właścicieli lasów oraz przedsiąbiorców z branży drzewnej i maszynowej. Kopiowanie europejskich rozwiązań jest jednak niemożliwe.
Japończycy wykazują szczególne zainteresowanie europejskim kształceniem leśnym (na wszystkich jego poziomach – od zawodowego do wyższego) oraz szkoleniem właścicieli lasów i przedsiąbiorców leśnych. Rysują sią wiąc perspektywy wymiany doświadczeń miądzy przedstawicielami japońskiego i europejskiego leśnictwa.
Opr. A.S. n
Źródło: Rieger G., Holzernte in Japan”, AFZ-DerWald 6/2009, ss. 286-288.
Japoński forwarder gąsienicowy do zrywki dłuższych sortymentów specjalnych
