Z zagranicy – 23/2010

Szkocja, Wielka BrytaniaRząd nie sprzeda lasówSzkocja, Wielka BrytaniaLasy państwowe wchodzą do branży energetyki odnawialnejDolna Saksonia, NiemcySamozatrudnieni edukatorzy leśniBawaria, NiemcyCały zysk do budżetuFinlandiaPraktyka naturowa w Metsähallitusie

Szkocja, Wielka Brytania
Rząd nie sprzeda lasów

Informacje mediów mówiące o tym, że większość brytyjskich lasów państwowych zostanie wyprzedana, są kompletnym nonsensem i pudłem – w ten sposób Roseanna Cunningham, minister środowiska w rządzie krajowym Szkocji, skomentowała doniesienia o planach brytyjskiego rządu w odniesieniu do leśnictwa, podyktowanych walką z deficytem budżetowym.
Doniesienia te jednoznacznie ujawniają niezrozumienie decentralistycznego charakteru leśnictwa w Wielkiej Brytanii. Resort leśnictwa został zdecentralizowany w kwietniu 2003 roku. Decydowanie o przyszłości Komisji Leśnej Szkocji i szkockich lasów państwowych leży bezspornie w gestii rządu Szkocji. Rząd westminsterski na pewno nie jest w tym zakresie kompetentny. Być może w Anglii dokonywana jest rewizja struktur leśnictwa. Nie obejmuje ona jednak Szkocji – zapewniła minister Cunningham. – Szkocki rząd szuka możliwości uproszczenia i usprawnienia działania szkockich instytucji publicznych, w tym Komisji Leśnej Szkocji. Jednakże – i tu chciałabym postawić sprawę całkiem jasno – nie planujemy sprzedaży szkockich lasów państwowych i nie dokonujemy rewizji struktur Komisji Leśnej Szkocji. Jestem poważnie zaniepokojona rewizją struktur Komisji Leśnej Anglii i jej potencjalnymi reperkusjami w Szkocji. Dlatego zaproponowałam swoim angielskim i walijskim kolegom z urzędu spotkanie w celu przedyskutowania spraw dotyczących leśnictwa. Dla szkockiego rządu lasy Szkocji są powodem do narodowej dumy i istotnym składnikiem majątku publicznego, który może być pomocny w wypełnianiu wielu świadczeń ekonomicznych, ekologicznych i społecznych.
Pod koniec października brytyjskie media, powołując się na źródła w westminsterskim (centralnym) rządzie Davida Camerona, podały, że w ramach radykalnego programu walki z deficytem budżetowym w ciągu najbliższych 10 lat ma zostać sprywatyzowana co najmniej połowa brytyjskich lasów państwowych. Pieczę nad tymi lasami sprawuje Komisja Leśna Wielkiej Brytanii, składająca się z trzech krajowych gospodarstw leśnych: Komisji Leśnej Anglii (powierzchnia leśna ok. 200 tys. ha), Komisji Leśnej Szkocji (450 tys. ha) i Komisji Leśnej Walii (100 tys. ha). Wszystkie brytyjskie gospodarstwa leśne są jednostkami budżetowymi, których finanse są preliminowane w budżecie odpowiedniego rządu krajowego (Szkocja i Walia) albo rządu westminsterskiego (Anglia).

Źródło: www.forestry.gov.uk

Szkocja, Wielka Brytania
Lasy państwowe wchodzą do branży energetyki odnawialnej

Komisja Leśna Szkocji przyłączyła się do konsorcjum Broadland/Gilkes, mając w planach budowę małych elektrowni wodnych na terenie szkockich lasów państwowych. W ciągu najbliższych ośmiu miesięcy konsorcjum przygotuje listę możliwych lokalizacji hydroelektrowni. Projekty, które uzyskają akceptację Komisji Leśnej, wkroczą w fazę realizacji. – Przedsięwzięcie to jest częścią działań Komisji Leśnej, które stymulują rozwój czystej energetyki odnawialnej na terenie lasów państwowych. Będzie ono także poważnym wkładem w realizację ambitnych planów rządu szkockiego w zakresie produkcji energii odnawialnej – podkreśliła Roseanna Cunningham, minister środowiska w rządzie krajowym Szkocji.
Szacuje się, że potencjalna moc małych przepływowych elektrowni wodnych, mogących powstać na terenie szkockich lasów państwowych, wynosi co najmniej 50 MW. Komisja Leśna Szkocji przymierza się także do współpracy z firmami energetycznymi w dziedzinie energetyki wiatrowej (stosowna procedura przetargowa ma zostać zakończona do końca tego roku). Wszystkie projekty energetyczne będą współrealizowane i nadzorowane przez specjalną jednostkę organizacyjną Komisji Leśnej – Forest Renewables.
Konsorcjum Broadland/Gilkes tworzą firmy Broadland Properties Ltd (zarządzanie nieruchomościami) i Gilbert Gilkes & Gordon Ltd (produkcja turbin wodnych). Komisja Leśna Szkocji pełni funkcję zarówno departamentu leśnictwa w krajowym rządzie Szkocji, jak i terenowej administracji leśnej, gospodarującej w szkockich lasach państwowych (0,5 mln ha).

Źródło: www.forestry.gov.uk

Dolna Saksonia, Niemcy
Samozatrudnieni edukatorzy leśni

Przedsiębiorstwo państwowe Dolnosaksońskie Lasy Krajowe (NLF) organizuje w roku 2011 kolejny kurs certyfikowanego pedagoga leśnego. Program kursu ma strukturę modułową. Obejmuje 18 dni seminaryjnych i 40 godzin ćwiczeń praktycznych. Kurs można odbyć w ciągu jednego roku. Po pomyślnym zdaniu egzaminu uczestnicy kursu uzyskują certyfikat pedagoga leśnego, honorowany we wszystkich niemieckich krajach związkowych. Osobodzień seminaryjny kosztuje 50 euro. Opłata egzaminacyjna wynosi 40 euro. Organizując kursy, przedsiębiorstwo NLF ma na celu stworzenie sieci wykwalifikowanych pedagogów leśnych, realizujących program edukacji leśnej NLF. Absolwentom kursu przedsiębiorstwo oferuje współpracę na bazie samozatrudnienia.

Źródło: www.landesforsten.de

Bawaria, Niemcy
Cały zysk do budżetu

Przedsiębiorstwo Bawarskie Lasy Państwowe (BaySF) przedstawiło w październiku sprawozdanie za piąty rok swojego działania (okres obrachunkowy od 1 lipca 2009 r. do 30 czerwca 2010 r.). Zdaniem kierownictwa firmy był to rok udany mimo trudnej ogólnej sytuacji gospodarczej. Przedsiębiorstwo gospodarujące w lasach o powierzchni 720 tys. ha zanotowało przychody rzędu 331,9 mln euro i zysk netto w wysokości 52,4 mln euro. We wcześniejszym okresie obrachunkowym (2008/2009) wskaźniki te wynosiły odpowiednio 305,8 mln i 35,1 mln euro. Według stanu na koniec okresu zatrudnienie sięgało 2886 osób (2008/2009 – 2912 osób). Zgodnie z propozycją zarządu BaySF rada nadzorcza przedsiębiorstwa postanowiła wypłacić landowi Bawaria (właściciel BaySF) dywidendę w wysokości 52 mln euro.
Helmut Brunner, bawarski minister wyżywienia, rolnictwa i leśnictwa, który pełni również funkcję przewodniczącego rady nadzorczej BaySF, pozytywnie ocenił działalność przedsiębiorstwa: – Intensywne inwestowanie w lasy po raz kolejny pokazało, że proekologiczną gospodarkę leśną i sukces ekonomiczny można ze sobą pogodzić. Przedsiębiorstwo BaySF pozyskało 4,92 mln m3 drewna. Roczny przyrost zapasu wyniósł 6,1 mln m3. System sprzedaży drewna BaySF oparty jest na umowach zawieranych na okres od jednego do trzech lat. Umowy te zawierają klauzulę wprowadzającą obowiązek odbioru drewna w okresie klęskowym.
W roku gospodarczym 2009/2010 przedsiębiorstwo BaySF wdrożyło do stosowania nowy system zarządzania bezpieczeństwem pracy – OHRIS (Occupational Health and Risk Management System). System ten ma zapewnić systematyczne zmniejszanie się liczby wypadków przy pracy, wyraźnie rozgraniczając obszary odpowiedzialności. OHRIS został opracowany przez władze landu Bawaria we współpracy z reprezentantami bawarskiej gospodarki. Zgodnie z założeniami OHRIS ochrona pracy jest stałym, integralnym elementem systemu zarządzania zakładem.

Źródło: www.baysf.de

Finlandia
Praktyka naturowa w Metsähallitusie

W skład fińskiego Państwowego Gospodarstwa Leśnego „Metsähallitus” wchodzą quasi-przedsiębiorstwo Gospodarka Leśna (Metsätalous) i jednostka budżetowa Służba Dziedzictwa Przyrodniczego (Luontopalvelut). W lasach, w których gospodaruje przedsiębiorstwo Metsätalous (3,4 mln ha), obszary naturowe stanowią zaledwie 2% powierzchni leśnej. A to dlatego, że w Finlandii większość obszarów sieci Natura 2000 została wyznaczona w granicach parków narodowych, rezerwatów przyrody i innych obszarów chronionych, a więc na terenach znajdujących się w pieczy Służby Dziedzictwa Przyrodniczego.
Plany zarządzania obszarami naturowymi w lasach Metsätalousa sporządza przedsiębiorstwo we współpracy ze Służbą Dziedzictwa Przyrodniczego. Plany te przewidują pewne ograniczenia gospodarki leśnej, ale ich podstawą jest na ogół plan urządzenia lasu. Specjalne plany są sporządzane tylko w przypadkach szczególnych. Jednak gospodarka leśna nie może w żadnym razie prowadzić do pogarszania się stanu obszaru naturowego. Służba Dziedzictwa Przyrodniczego jest odpowiedzialna za wszystkie rodzaje obszarów chronionej przyrody w Finlandii, toteż nadzoruje także zarządzanie obszarami naturowymi w lasach przedsiębiorstwa Metsätalous. W praktyce działania Służby zarysowuje się tendencja do zwiększania zakresu ograniczeń dotyczących gospodarki leśnej.
W lasach, w których gospodaruje przedsiębiorstwo Metsätalous, od dawna znajduje się wiele innych niż naturowe obszarów chronionych (są to głównie zbiorowiska cenne z uwagi na ich bioróżnorodność). Leśnicy Metsätalousa, jak sami mówią, nauczyli się już z tym żyć. Przedsiębiorstwo nie otrzymuje od państwa żadnej bezpośredniej rekompensaty finansowej za straty poniesione w związku ze wdrażaniem sieci Natura 2000. Pośrednio jednak państwo fińskie honoruje naturowe świadczenia przedsiębiorstwa poprzez pewne obniżenie wymagań w zakresie uzyskiwanych przez nie wskaźników ekonomicznych (podstawowe cele Metsähallitusa określa co roku fiński parlament).

Źródło: Petri Heinonen (Environment Manager, Metsähallitus)

Opr. A.S.
 

Z zagranicy – 19/2010

NiemcyStanowisko AGDW wobec polityki leśnej UEBawaria, NiemcyZakładowy fundusz zabezpieczenia emerytalnegoBawaria, NiemcyParkowi naukowcy chwalą kornikaTuryngia, NiemcyPada ostatni bastion administracji leśnejFrancjaBilet na rykowisko

Niemcy
Stanowisko AGDW wobec polityki leśnej UE

Związek Niemieckich Stowarzyszeń Właścicieli Lasów (AGDW) z zainteresowaniem przyjął opublikowanie przez Komisję Europejską zielonej księgi na temat ochrony lasów w kontekście zmian klimatycznych. – To nowy kierunek działania, pozwalający na znalezienie odpowiednich ram dla europejskiej polityki leśnej oraz docenienie znaczenia lasów i zrównoważonej gospodarki leśnej – twierdzi baron Philipp zu Guttenberg, prezes AGDW. Jego zdaniem brak prawnego ugruntowania leśnictwa w „Traktatach rzymskich” i „Traktacie lizbońskim” sprawił, że stało się ono igraszką w rękach urzędników różnych dyrekcji generalnych Komisji Europejskiej i główny cel gospodarki leśnej został zagubiony pośród licznych celów cząstkowych.
AGDW stoi na stanowisku, że skuteczną ochronę lasów, zwłaszcza w kontekście ich przystosowania do zmian klimatycznych, umożliwia odpowiednio ukierunkowane wsparcie właścicieli lasów, a nie dalsze ograniczanie swobody ich działania gospodarczego. AGDW uważa także, że właściciele lasów powinni mieć możliwość partycypacji w dochodach z handlu prawami do emisji CO2.

Źródło: www.forstpraxis.de

Bawaria, Niemcy
Zakładowy fundusz zabezpieczenia emerytalnego

Bawarskie Lasy Państwowe (BaySF) zawarły z Bawarskim Bankiem Rozwoju LfA ramową umowę o utworzeniu funduszu zabezpieczenia emerytalnego. W przyszłości z tego funduszu będzie finansowana część świadczeń emerytalnych tych spośród pracowników BaySF, którzy są funkcjonariuszami publicznymi (urzędniczy stosunek pracy). Przedsiębiorstwo BaySF, w które w 2005 r. została przekształcona wcześniejsza bawarska administracja leśna, przejęło 780 jej urzędników. Mają oni prawo do pozostawania w urzędniczym stosunku pracy. Tego rodzaju stosunek pracy nie jest już jednak nawiązywany z osobami przyjmowanymi do pracy w BaySF po utworzeniu przedsiębiorstwa.
Decydując się na to rozwiązanie, przedsiębiorstwo leśne dowodzi społecznej odpowiedzialności za swoją załogę. Bank LfA to niezawodny partner – podkreślił Helmut Brunner, bawarski minister wyżywienia, rolnictwa i leśnictwa i zarazem przewodniczący rady nadzorczej BaySF, komentując zawarcie umowy. – Inwestowanie w nasz system pożyczek pod skrypt dłużny to proces nieskomplikowany i szybki. Przede wszystkim jednak najwyższy poziom ratingowy (AAA), jaki osiąga bank LfA, gwarantuje wyjątkową solidność płatniczą. Dla BaySF oznacza to wysoki poziom bezpieczeństwa zakładowego funduszu zabezpieczenia emerytalnego. Do tego dochodzą gwarancje landu Bawaria, który bezpośrednio odpowiada za zobowiązania banku LfA – dopowiedział dr Otto Beierl, członek zarządu banku LfA.
Wysokość pierwszej lokaty funduszowej BaySF wyniosła 30 mln euro. W najbliższych latach fundusz będzie systematycznie zwiększany.

Źródło: www.baysf.de

Bawaria, Niemcy
Parkowi naukowcy chwalą kornika

Od blisko 20 lat gradacje korników, zwłaszcza drukarza, niszczą duże połacie starych drzewostanów świerkowych w Parku Narodowym „Las Bawarski”. Wyniki najnowszych badań dwóch parkowych naukowców, zoologa Jörga Müllera i mykologa Clausa Bässlera, dowodzą, że duże ilości martwego drewna wzmagają różnorodność gatunkową. Np. jamkóweczka cytrynowa, bardzo rzadki grzyb, dopiero teraz mogła rozprzestrzenić się poza swoje ostatnie refugia w dwóch małych rezerwatach puszczańskich na górzystym pograniczu bawarsko-czeskim.
Zdaniem administracji Parku Narodowego „Las Bawarski” wyniki badań Müllera i Bässlera obalają zarzuty, że jej strategia pn. „Pozwólmy naturze być naturą” prowadzi do degradacji górskich ekosystemów leśnych. W rzeczywistości powstają warunki do odbudowy populacji bardzo rzadkich gatunków i rozszerzenia zasięgu ich występowania. Naturalna dynamika zbiorowisk leśnych ma duże znaczenie dla różnorodności biologicznej. Jak podkreśla amerykański prof. Reed Noss, generalnym fenomenem jest to, że wielu ludzi na całym świecie opowiada się – m.in. z braku dostatecznej wiedzy – za uprzątaniem powierzchni dotkniętych katastrofami naturalnymi.

Źródło: www.forstpraxis.de

Turyngia, Niemcy
Pada ostatni bastion administracji leśnej

Administracja Leśna Turyngii zostanie przekształcona w przedsiębiorstwo państwowe. Tak zadecydował w sierpniu br. rząd niemieckiego kraju związkowego Turyngia. – W obliczu trudnej sytuacji budżetowej naszego landu możliwości sprawnego funkcjonowania Administracji Leśnej Turyngii stają się coraz bardziej ograniczone – tłumaczy Jürgen Reinholz, minister rolnictwa, leśnictwa, środowiska i ochrony przyrody w rządzie turyngeńskim. Projekt ustawy o utworzeniu leśnego przedsiębiorstwa państwowego ma trafić do parlamentu Turyngii do końca października.
Administracja Leśna Turyngii jest ostatnim w Niemczech państwowym gospodarstwem leśnym, działającym w formie specjalnej gałęzi administracji państwowej. Państwowe gospodarstwa leśne niemal wszystkich pozostałych niemieckich krajów związkowych zostały już wcześniej w mniejszym lub większym stopniu skomercjalizowane. Przedsiębiorstwami państwowymi są np. Bawarskie Lasy Państwowe i Dolnosaksońskie Lasy Krajowe. Jedynie w przypadku Badenii-Wirtembergii doszło do „upowiatowienia” gospodarki leśnej (nadleśnictwa zostały przekształcone w wydziały leśne urzędów powiatowych).

Źródło: www.forstpraxis.de

Francja
Bilet na rykowisko

Co roku, na przełomie września i października, las rozbrzmiewa od ryku jeleni. W Polsce rykowisko kojarzy się najczęściej z wykonywaniem polowania i przeciętny śmiertelnik zna go tylko z przyrodniczych kanałów telewizyjnych. ONF, francuski odpowiednik Lasów Państwowych, umożliwia społeczeństwu oglądanie rykowiska w specjalnie do tego przygotowanym „Lesie jeleni”.
W pobliżu miejscowości Rambouille, 55 km na południowy zachód od Paryża, na powierzchni 250 ha lasu, w ramach misji edukacyjnej leśnicy przygotowali ofertę obserwacji rykowiska jeleni. Każdy, kto ukończył 12 lat, może w towarzystwie przewodnika uczestniczyć w obserwacji rykowiska. Od 18 września do 2 października tego roku, w każdy weekend organizowane są 2,5-godzinne wyjścia do „Lasu jeleni”, gdzie pod okiem przewodnika można obejrzeć i posłuchać rykowiska. Organizatorzy oferują dwa warianty: wieczorny, zakończony kolacją przy kominku (koszt 36 €) lub poranny ze śniadaniem (koszt 31 €). Rezerwacji należy dokonywać z wyprzedzeniem, za pośrednictwem strony internetowej http://www.rambouillet-tourisme.fr/. Przyjezdni mogą skorzystać z noclegów, np. w specjalnie przygotowanym leśnym szałasie lub leśnej chatce (89–189 € dla dwóch osób).
Jak podaje ONF, lasy publiczne we Francji odwiedza corocznie ponad 200 mln turystów. Las w Rambouille jest szczególnie znany z racji na liczne inicjatywy edukacyjne leśników, np. możliwość obserwacji ponad 100 gatunków ptaków w ich naturalnym środowisku czy poznanie dzikich zwierząt leśnych – saren, jeleni dzików. Wielkim powodzeniem, szczególnie wśród najmłodszych, cieszy się ścieżka wśród koron drzew.
Źródło: www.onf.fr

Opr. A.S. (1–4), Anna Niemiec (5)

Artykuł sponsorowany

Z zagranicy

SzwecjaWyniki Sveaskogu gorsze niż w 2008 roku Wielka BrytaniaPamela Warhurst szefową Komisji LeśnejFinlandiaPrzemysł drzewny ponownie na czeleAustriaGeorg Erlacher docenionyNorwegiaPozyskanie najniższe od 34 lat

Szwecja
Wyniki Sveaskogu gorsze niż w 2008 roku

Szwedzki państwowy koncern leśny Sveaskog (3,3 mln ha lasów gospodarczych) zanotował w roku 2009 wartość sprzedaży netto w wysokości 6,034 mld koron szwedzkich (1 korona to 0,40 zł), co oznacza spadek o 17% w stosunku do roku 2008. Zysk operacyjny wyniósł w tym okresie 2,915 mld koron (wzrost o 68%). Na koniec 2009 r. Sveaskog zatrudniał 721 osób (2008 r. – 741 osób). Rynkowa wartość aktywów leśnych koncernu na dzień 31 grudnia 2009 r. została określona na 30,041 mld koron, w tym wartość drzewostanów – na 28,028 mld koron, a wartość gruntów – na 2,013 mld koron.

Mimo mniejszej wartości sprzedaży (mniejszy rozmiar dostaw i niższe ceny drewna) Sveaskog uzyskał znacznie większy zysk operacyjny. Jest to wynik wydatnej redukcji kosztów operacyjnych, jak również pozytywnych zmian proporcji sortymentów w strukturze sprzedaży drewna (więcej drewna tartacznego i więcej surowca pozyskanego we własnych lasach). Całkowity rozmiar dostaw drewna, zrealizowanych przez Sveaskog w roku 2009, wyniósł 10,8 mln m3 (spadek o 12,6%). Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że rozmiar sprzedaży samego surowca energetycznego wzrósł aż o 42%, osiągając poziom równoważny 2,7 TWh.

W roku 2009 Sveaskog utworzył dwa nowe ekoparki (odpowiedniki leśnych kompleksów promocyjnych Lasów Państwowych). Przystąpił także do realizacji projektu „Próbny handel leśnymi jednostkami pochłaniania CO2”. Projekt ten ma na celu m.in. wypracowanie sprawnego systemu pomiaru, raportowania i weryfikacji wzrostu sekwestracji węgla przez lasy w wyniku określonych działań hodowlanych. W 2009 r. na gruntach Sveaskogu rozpoczęło pracę 20 nowych elektrowni wiatrowych. Dalszych 60 ma być oddanych do użytku w roku 2010.

 

Wielka Brytania
Pamela Warhurst szefową Komisji Leśnej

W styczniu na przewodniczącą rady komisarzy leśnych – najwyższego organu Komisji Leśnej Wielkiej Brytanii – została powołana Pamela Warhurst, dotychczasowa członkini zarządu instytucji „Natural England” (zakład o charakterze publicznym zajmujący się ochroną środowiska naturalnego). Pamela Warhurst może się poszczycić tytułem komandora Orderu Imperium Brytyjskiego, nadanym jej w roku 2005 za działalność na rzecz środowiska naturalnego.

Maksymalnie 11-osobowa rada komisarzy leśnych stanowi zarówno radę nadzorczą, jak i zarząd Komisji Leśnej Wielkiej Brytanii. Wszyscy członkowie rady powoływani są przez brytyjską królową na wniosek ministrów odpowiedzialnych za leśnictwo w krajowych rządach Szkocji i Walii oraz w rządzie brytyjskim (w wypadku Anglii). W skład rady wchodzą członkowie wykonawczy (kierownictwo Komisji Leśnej) i członkowie niewykonawczy (osoby spoza Komisji Leśnej). Członkami wykonawczymi są: przewodniczący rady, dyrektor generalny Komisji Leśnej Wielkiej Brytanii oraz dyrektorzy komisji leśnych Anglii, Szkocji i Walii. W grupie członków niewykonawczych po dwóch przedstawicieli mają Anglia, Szkocja i Walia. Przedstawicielami tymi są na ogół uznani działacze samorządu gospodarczego, zasłużeni funkcjonariusze zakładów publicznych i naukowcy. Wynagrodzenie za pełnienie funkcji przewodniczącego rady komisarzy leśnych wynosi obecnie 20 tys. funtów szterlingów rocznie.

Komisja Leśna Wielkiej Brytanii, na którą składają się komisje leśne Anglii, Szkocji i Walii, gospodaruje w brytyjskich lasach państwowych (ponad 800 tys. ha), przydziela subsydia dla niepaństwowych gospodarstw leśnych, kontroluje pozyskiwanie drewna w tych gospodarstwach i prowadzi badania leśne za pośrednictwem własnej agencji badawczej. Jednocześnie Komisja Leśna pełni rolę rządowego departamentu leśnictwa i opowiada za realizowanie polityki leśnej Wielkiej Brytanii.

 

Finlandia
Przemysł drzewny ponownie na czele

Zgodnie z wynikami ankiety na temat tegorocznych planów inwestycyjnych, przeprowadzonej w styczniu br. przez Konfederację Przemysłu Fińskiego, przemysł drzewny Finlandii odzyska w 2010 r. pozycję czołowego inwestora w przemyśle wytwórczym tego kraju.

Choć wolumen inwestycji całego fińskiego przemysłu wytwórczego zmniejszy się w tym roku o 4,9%, to w niektórych gałęziach tego przemysłu planowane jest zwiększenie nakładów inwestycyjnych. Największy względny wzrost inwestycji przewidywany jest w przemyśle tekstylnym i odzieżowym (36,3%). Fundusz inwestycyjny tego przemysłu ma sięgnąć 35 mln euro. Jednak w wymiarze bezwzględnym najwięcej, bo o 43 mln euro, wzrosną nakłady inwestycyjne przemysłu drzewnego. W sumie branża ta zamierza w tym roku przeznaczyć na inwestycje 438 mln euro, tj. o 11% więcej niż roku 2009.

Trzeba jednak pamiętać, że w ubiegłym roku inwestycje fińskiego przemysłu drzewnego zmniejszyły się aż o 61,4%. Liczba zatrudnionych w przemyśle drzewnym w Finlandii zmalała w 2009 r. o 12,4% i osiągnęła poziom 48,2 tys. osób.

 

Austria
Georg Erlacher doceniony

Rada nadzorcza spółki akcyjnej Austriackie Lasy Związkowe (ÖBf), gospodarującej w lasach państwowych Austrii, powołała Georga Erlachera na stanowisko prezesa dwuosobowego zarządu ÖBf na kolejną 5-letnią kadencję. Georg Erlacher (51 lat, dr nauk rolniczych) jest członkiem zarządu ÖBf już od 2001 roku. Wcześniej pełnił kierownicze funkcje w firmach drzewnych Schweighofer AG i Stora Enso Timber. Erlacher uznawany jest w Austrii za menadżera o największym doświadczeniu w zarządzaniu firmami branży leśnej i drzewnej.

 

Norwegia
Pozyskanie najniższe od 34 lat

W roku 2009 pozyskano w Norwegii zaledwie 6,8 mln m3 drewna. To najniższy poziom pozyskania od 34 lat. Główną tego przyczyną jest zastój w budownictwie spowodowany kryzysem finansowym. W stosunku do poziomu z roku 2008 norweskie pozyskanie drewna zmniejszyło się o 17%. W ubiegłym roku przeciętna cena drewna wynosiła 303 korony norweskie (37 euro)/m3, tj. o 58 koron (7 euro) mniej niż w roku 2008. W Norwegii 75% pozyskiwanego drewna stanowi świerk.

Źródła: www.sveaskog.se, http://www.forestry.gov.uk, www.forest.fi, http://www.bundesforste.at/index.php?id=54&tx_ttnews[tt_news]=456&cHash=b5c91c2801, www.nordicforestry.org.

Opr. A.S.

Austria – Ochrona bioróżnorodności – 800 nowych projektów

Austriackie Lasy Związkowe SA (ALZ SA) wkroczyły w Międzynarodowy Rok Bioróżnorodności (rok 2010) z przeszło 800 projektami ochrony przyrody i środowiska. – Każdy zdrowy ekosystem, każdy zdrowy las potrzebuje różnorodności gatunkowej – wyjaśnia Georg Erlacher, członek zarządu ALZ SA. – Dlatego naszym celem jest ochrona różnorodności i powstrzymanie zanikania gatunków i siedlisk poprzez proekologiczną gospodarkę leśną, utrzymywanie obszarów chronionych i stosowanie licznych środków specjalnych. Jako pierwsze gospodarstwo leśne w Europie ALZ SA włączyły się w realizację międzynarodowego programu „Countdown 2010”, opracowując na jego podstawie własny, specjalny, 5-letni program ochrony bioróżnorodności. Przeszło 50% całkowitej powierzchni ALZ SA (850 tys. ha) objęte jest różnymi formami ochrony przyrody. Są one także gospodarzem 45% powierzchni Parku Narodowego „Łęgi Naddunajskie” oraz współgospodarzem PN „Alpy Wapienne”. Ponadto mają w swojej pieczy znaczną część Rezerwatu Biosfery „Las Wiedeński” oraz fragmenty parków przyrody i obszarów chronionego krajobrazu. – W aspekcie zrównoważonego rozwoju nasze zadanie polega na ustanowieniu równowagi między pomyślnością ekonomiczną, interesami społecznymi i ochroną przyrody – konkluduje Georg Erlacher.

Finlandia – Sekwestracja węgla w produktach drzewnych – miliard euro w drewnie

Jeżeli roczne zużycie tarcicy w Finlandii utrzymywałoby się na obecnym poziomie do 2050 r., to do tego czasu ilość węgla zmagazynowanego w drewnie budulcowym i konstrukcyjnym praktycznie się podwoi, sięgając 40–65 mln ton. Co roku w wyrobach drzewnych sekwestrowanych jest 0,7 mln t węgla. Fińskie Lasy magazynują 800 mln t węgla.

Zgodnie z informacjami Fińskiego Instytutu Badawczego Leśnictwa, w ostatnich dziewięciu latach zużycie tarcicy sięgało 5 mln m3 rocznie. Ilość ta stanowi równoważnik 4 mln t atmosferycznego CO2, czyli 7% rocznej emisji gazów cieplarnianych. Prognozując rozmiar magazynowania węgla w drewnie, fińscy naukowcy przyjęli, że okres użytkowania połowy wyrobów drzewnych wynosi 40 lat. Przy założeniu, że cena jednej tony CO2 na rynku handlu emisjami wynosi 15 euro, wartość węgla zmagazynowanego w produktach drzewnych przekracza miliard euro.

Wielka Brytania – 90-lecie Komisji Leśnej – pod opieką rządu

Komisja Leśna Wielkiej Brytanii, mająca w swojej pieczy 827 tys. ha brytyjskich lasów państwowych i zatrudniająca 3 tys. pracowników, obchodziła 8 grudnia 2009 r. jubileusz 90-lecia swojego istnienia. Obecnie składa się ona z trzech krajowych gospodarstw leśnych: Komisji Leśnej Anglii, Szkocji i Walii. Komisje te pełnią funkcję zarówno ministerstwa leśnictwa w odpowiednim rządzie krajowym (Szkocja i Walia) lub w rządzie brytyjskim (Anglia), jak i terytorialnej administracji leśnej danego kraju. Komisje Anglii i Szkocji gospodarują w lasach państwowych za pośrednictwem swoich agend: Gospodarstwa Leśnego Anglii i Gospodarstwa Leśnego Szkocji. Komisja Walii gospodaruje bezpośrednio w walijskich lasach państwowych. Wszystkie brytyjskie państwowe gospodarstwa leśne są jednostkami budżetowymi, dotowanymi albo przez rządy krajowe, albo przez rząd brytyjski.

Niemcy – Jeźdźcy w bawarskich lasach

Bawarskie Lasy Państwowe podpisały z Bawarskim Związkiem Jeździeckim ramową umowę określającą warunki nieodpłatnego wykorzystywania dróg leśnych do celów jazdy konnej. Obecnie z dróg leśnych w bawarskich lasach, w tym ze specjalnie wyznaczonych szlaków jeździeckich o długości 250 km, korzysta blisko 60 tys. jeźdźców.

– Umowa ramowa stanowi pomyślny finał wieloletnich, intensywnych rozmów między Bawarskim Związkiem Jeździeckim a Bawarskimi Lasami Państwowymi. Dzięki tym rozmowom rozproszyliśmy istniejące wcześniej wątpliwości i pogłębiliśmy zrozumienie dla interesów drugiej strony – cieszy się Helmut Brunner, minister leśnictwa w rządzie krajowym Bawarii i zarazem przewodniczący rady nadzorczej Bawarskich LP, który sam jest hodowcą koni. Konstytucja Bawarii gwarantuje jeźdźcom wolny wstęp do lasu pod warunkiem korzystania z dróg nadających się do jazdy konnej. Zawarta umowa ramowa zawiera również wskazówki co do regulowania kwestii wykorzystania terenów leśnych do celów, które wykraczają poza ramy określone w prawie wolnego wstępu do lasu.


Jeźdźcy w bawarskich lasach: (od lewej) Hans Peter Schmidt, prezes Bawarskiego Związku Jeździeckiego; Helmut Brunner, bawarski minister leśnictwa; dr Rudolf Freidhager, prezes zarządu Bawarskich LP

Z zagraniacy – 13-14/2010

AustriaÖBf stawia na dywersyfikacjęAustriaÖBf promuje swoje oferty lokalizacyjneFinlandiaMłodzieżowy parlament leśnySzwecjaGöran Persson ponownie szefem Sveaskogu

Austria
ÖBf stawia na dywersyfikację

Na konferencji prasowej, 17 maja w Wiedniu, członkowie dwuosobowego zarządu Austriackich Lasów Związkowych SA. (ÖBf), Georg Erlacher i Georg Schöppl, przedstawili sprawozdanie z działalności ÖBf w 2009 roku. Sprawująca pieczę nad austriackimi lasami państwowymi spółka ÖBf borykała się w minionym roku nie tylko ze skutkami kryzysu gospodarczego, lecz również z gradacjami kornika. Mimo to uzyskała pozytywny wynik finansowy i odprowadziła do budżetu Republiki Austrii w sumie 22 mln euro (dywidenda plus opłata za prawo pobierania pożytków z gruntów państwowych).

Wskutek huraganów w latach wcześniejszych udział drewna poklęskowego w całkowitej ilości surowca drzewnego pozyskanego przez ÖBf wyniósł w 2009 r. aż 86%. – Wspomniane uwarunkowania wpłynęły oczywiście na wysokość ponoszonych kosztów – zaznaczył Georg Erlacher, prezes zarządu ÖBf, komentując wyniki spółki. – Oprócz kosztów pozyskania drewna wzrosły przede wszystkim koszty zabiegów pielęgnacyjnych. W stosunku do roku 2005 koszty te zwiększyły się o 6,6 mln euro, i to w czasie koniunkturalnego spadku przeciętnych przychodów z 60,5 do 55,7 euro/m3 drewna. W rezultacie całkowite przychody ÖBf zmniejszyły się o 18,7%. Znaczny spadek przychodów (25,9%) zanotowano w dziale gospodarki leśnej. Natomiast w działach usług i nieruchomości przychody wzrosły odpowiednio o 24,2% i 3,3%. – W roku 2009 po raz kolejny okazało się, że wybrana przez nas strategia dywersyfikacji działalności gospodarczej jest właściwa – powiedział Georg Schöppl odpowiedzialny za finanse.

Pod nazwą „Horyzont 2020” kryje się nowy program rozwoju ÖBf. W przyszłości spółka zamierza w jeszcze większym stopniu zaangażować się w działalność w branży energii odnawialnej, inwestując m.in. w elektrociepłownie zasilane biomasą, elektrownie wiatrowe i wodne oraz w systemy fotowoltaiczne.

Źródło: www.bundesforste.at


Austria
ÖBf promuje swoje oferty lokalizacyjne

Czterech największych austriackich zarządców nieruchomości – Austriackie Lasy Związkowe SA (ÖBf), ASFINAG, BIG i ÖBB – nawiązało współpracę marketingową w zakresie promocji ofert lokalizacji reklam, planów filmowych i fotograficznych oraz imprez typu event. Nowy wspólny portal internetowy o nazwie „scAut – Austrian Locations United” zapewnia dostęp do banku danych, w którym umieszczone są oferty lokalizacyjne z całej Austrii (scenerie przyrodnicze, powierzchnie reklamowe przy drogach, autostradach i na dworcach kolejowych, obiekty do organizowania imprez itd.), www.scaut.at .

Za pośrednictwem portalu scAut prezentujemy Austrię ze wszystkich jej pięknych i interesujących stron. I tę różnorodność udostępniamy mediom twórczym – mówi Georg Schöppl, członek zarządu ÖBf. – Jednocześnie dzięki tej współpracy chcemy zapewnić naszemu właścicielowi, Republice Austrii, dodatkowe korzyści i dochody.

Claus Stadler, dyrektor spółki ÖBB, dodaje: – Media twórcze to przyszłościowa gałąź gospodarki, stale zyskująca na znaczeniu w Austrii i całej Europie. Rośnie zainteresowanie nietypowymi ofertami lokalizacyjnymi.

Źródło: www.bundesforste.at


Finlandia
Młodzieżowy parlament leśny

Fińskie Towarzystwo Leśne opracowuje projekt komunikacji społecznej, którego celem jest poprawa wizerunku branży leśnej w społeczeństwie i ułatwienie rekrutacji do zawodów związanych z leśnictwem. Projekt jest zorientowany przyszłościowo, toteż jego adresatem są nastolatki, głównie w wieku 14–16 lat. Jednym z elementów projektu jest utworzenie młodzieżowego parlamentu leśnego, którego trzon ma się składać z finalistów Quizu Leśnego, wyłonionych w poszczególnych prowincjach fińskich. W Quizie Leśnym, corocznie organizowanym w Finlandii, bierze udział ok. 27,5 tys. uczniów.

W tym roku zwycięzcą Quizu Leśnego został Tero Perävaino z miasta Rauma. Drugie miejsce zajęła Viri Karhukorpi z miejscowości Liperi, a trzecie – Ulla Palokangas z miasta Tornio. Zdaniem uczestników końcowego etapu Quizu Leśnego tegoroczny finał był stosunkowo trudny. Rita Heikkilä, która uczestniczyła w finale po raz drugi, uważa, że najtrudniejsze były pytania dotyczące zbiorowisk torfowiskowych. Najłatwiejszym zadaniem było natomiast dla Rity rozpoznanie czterech gatunków leśnych roślin zielnych. – Zarówno w ubiegłym, jak i w tym roku trzeba było rozpoznawać gatunki, ale pod innymi względami konkursy znacznie się różniły – mówi Rita. Każdego roku Quiz Leśny poświęcony jest specjalnemu tematowi. W tym roku tematem tym były nowe sposoby wykorzystywania lasów i drewna.

Źródło: www.forest.fi


Szwecja
Göran Persson ponownie szefem Sveaskogu

Tegoroczne walne zgromadzenie Sveaskogu, które zebrało się pod koniec kwietnia w Sztokholmie, postanowiło, że za rok 2009 koncern leśny wypłaci swojemu właścicielowi, państwu szwedzkiemu, dywidendę w wysokości 486 mln koron szwedzkich (ok. 208 mln zł). Jednocześnie na przewodniczącego rady nadzorczej Sveaskogu został ponownie wybrany Göran Persson, były premier Szwecji i lider szwedzkich socjaldemokratów w latach 1996–2006. Jako nowe członkinie rady nadzorczej zostały wybrane: Marianne Förander (wicedyrektor w Ministerstwie Przedsiębiorczości, Energetyki i Łączności), Carina Håkansson (dyrektor generalny firmy Dala Kraft) i Elisabeth Nilsson (prezes Szwedzkiego Zrzeszania Producentów Stali).

Macierzystą firmą koncernu leśnego Sveaskog (721 pracowników, 3,3 mln ha lasów gospodarczych, roczny zysk operacyjny 2,9 mld koron szwedzkich = ok. 1,2 mld zł) jest spółka akcyjna Sveaskog, której wyłącznym właścicielem jest państwo szwedzkie, reprezentowane przez Ministerstwo Przedsiębiorczości, Energetyki i Łączności. Ministerstwo kontroluje spółkę za pośrednictwem rady nadzorczej, w której skład wchodzi maksymalnie dziewięciu członków wybieranych przez walne zgromadzenie Sveaskogu i czterech członków wyznaczanych przez personel koncernu. Do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu uprawnieni są przedstawiciele Ministerstwa Przedsiębiorczości, Energetyki i Łączności, nie będący urzędnikami z nadania politycznego.

Źródło: www.sveaskog.se


Opr. A.S.

Z zagranicy

SzwecjaWięcej za papierówkęFinlandiaPłacą za ochronę bioróżnorodnościNiemcyNatura 2000 w Bawarskich LPGujanaNiskowęglowy rozwój

Szwecja
Więcej za papierówkę

Södra podniosła w styczniu ceny papierówki twardej o 25 SEK/m3 (10 zł). Właścicielom lasów, którzy są w niej zrzeszeni, będzie teraz płacić za sortymentowo czystą papierówkę brzozową 300 SEK/m3 (120 zł), za papierówkę liściastą twardą z udziałem brzozy – 265 SEK/m3 (106 zł), a za pozostałe rodzaje papierówki liściastej twardej – 225 SEK/m3 (90 zł).

Urban Erikson, szef działu gospodarki leśnej w Södrze, wyjaśnia: – Aby zaspokoić popyt na papierówkę brzozową, musimy uzupełnić nasze zapasy. Mamy nadzieję na zakontraktowanie dodatkowych 200 tys. m3 surowca dzięki tej podwyżce cen. Podnosząc ceny, chcemy również stymulować zagospodarowanie drzewostanów z gatunkami liściastymi. Dlatego chcielibyśmy zachęcić właścicieli lasów do skorzystania z tej sposobności i maksymalnego spożytkowania korzystnej pogody, jaką teraz mamy, na pozyskanie drewna.

Södra to spółdzielcze zrzeszenie 50 tys. prywatnych właścicieli lasów w południowej Szwecji. łączna powierzchnia lasów jej członków wynosi 2,2 mln ha. Oprócz gospodarki leśnej Södra prowadzi działalność w zakresie przemysłu drzewnego i celulozowego, dostaw surowców energetycznych pochodzenia leśnego i energetyki wiatrowej, zatrudniając łącznie 3,7 tys. pracowników.


Finlandia
Płacą za ochronę bioróżnorodności

Program Ochrony Bioróżnorodności Leśnej w Południowej Finlandii w latach 2008–16 (Metso) rozkręca się. W tym roku fiński rząd przeznaczył na jego realizację trzy razy więcej pieniędzy niż w roku ubiegłym. Specjalne szkolenia przeszło 1500 leśników. Celem programu jest objęcie do roku 2016 odpowiednią ochroną przeszło 170 tys. ha lasów. Do tej pory programem objęto 10 tys. ha.

Podstawą programu Metso jest dobrowolne zgłaszanie powierzchni leśnych, cennych z uwagi na ich bioróżnorodność, do objęcia stosowną ochroną. Są dwa sposoby jego realizacji: pierwszy to zakup zgłoszonej powierzchni przez państwo, drugi to udzielanie wsparcia właścicielom lasów w ustanawianiu obszarów chronionej bioróżnorodności i prowadzeniu proekologicznej gospodarki leśnej. W praktyce impuls do ustanowienia obszaru chronionej bioróżnorodności dają spotkania właścicieli lasów z ekspertami odpowiedzialnymi za realizację Metso, którzy działają zarówno w stowarzyszeniach właścicieli lasów prywatnych, jak i w regionalnych ośrodkach leśnictwa, pełniących funkcję państwowej administracji leśnej.

Ochrona może opierać się na dwóch różnych aktach prawnych: ustawie o finansowaniu zrównoważonej gospodarki leśnej i ustawie o ochronie przyrody. Na mocy ustawy o finansowaniu gospodarki leśnej ochrona ustanawiana jest na 10 lat i zazwyczaj obejmuje mniejsze, kilkuhektarowe powierzchnie. Właściciel lasu otrzymuje rekompensatę za utracone korzyści ekonomiczne, której wysokość zależy od wartości surowca drzewnego wyłączonego z użytkowania. Większe obszary są na ogół chronione bezterminowo na mocy ustawy o ochronie przyrody.

W roku 2008, kiedy faza pilotażowa programu Metso weszła w etap jego normalnej realizacji, w lasach prywatnych ustanowiono w sumie 54 obszary chronionej bioróżnorodności. Ich przeciętna powierzchnia wynosiła 7,6 ha, a przeciętna rekompensata za utracone korzyści ekonomiczne – 6896 euro/ha. Z kolei państwo nabyło 47 obszarów o przeciętnej powierzchni 13 ha za przeciętną cenę 5924 euro/ha. Szacuje się, że udziałem w programie może być zainteresowanych 5–20% właścicieli lasów.

W Finlandii ścisłej ochronie podlega ponad 2 mln ha lasów, co stanowi 8,9% wszystkich lasów – to więcej niż gdziekolwiek indziej w Europie.


Fiński program Metso oferuje właścicielom przeciętnie 6,9 tys. euro/ha za utracone na rzecz ochrony przyrody korzyści ekonomiczne


Niemcy
Natura 2000 w Bawarskich LP

Całkowita powierzchnia Bawarskich Lasów Państwowych wynosi 805 tys. ha. Obszary sieci Natura 2000 zajmują powierzchnię blisko 232 tys. ha, a więc aż 29% gruntów Bawarskich LP. Generalnie za sporządzanie planów zarządzania obszarami Natura 2000 odpowiedzialne są dwa bawarskie resorty: ochrony przyrody i leśnictwa, przy czym decydujący głos ma resort ochrony przyrody. Jednak zgodnie z uzgodnieniem międzyresortowym, plany zarządzania obszarami Natura 2000, które wyznaczone zostały na gruntach leśnych zalesionych, opracowywane są przez resort leśnictwa.

Ponieważ dotychczas zostały opublikowane jedynie nieliczne plany zarządzania obszarami Natura 2000, nie można jeszcze sformułować uogólniającego sądu o tym, czy plany te znacząco ograniczają możliwoÊci prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej, usuwając w cień aspekt społeczny i ekonomiczny, czy też nie. Wydaje się jednak, że w planach zasadniczo docenia się walory przyrodnicze, jakie lasy mają dzięki dotychczasowej gospodarce leśnej, toteż najczęściej ma być ona kontynuowana. Oczywiście występują kwestie problematyczne, np. dopuszczalny udział daglezji w składzie gatunkowym drzewostanów na siedliskach bukowych. Bawarskie LP pozostają w ścisłym kontakcie z resortem leśnictwa, starając się o to, by założenia planów były wykonalne.

W Bawarii przyjęło się, że w celu uzgodnienia założeń planów zarządzania obszarami Natura 2000 organizowane są spotkania typu „okrągły stół”, w których uczestniczą wszystkie zainteresowane strony.


Gujana
Niskowęglowy rozwój

Dążąc do łagodzenia skutków zmian klimatycznych, Gujana, państwo w Ameryce Południowej, (215 tys. km2 z czego ok. 3/4 porasta naturalna roślinność, głównie leśna) tworzy pierwszą na świecie narodową strategię rozwoju niskowęglowego w oparciu o technologię GIS. Firma ESRI dostarczy Gujanie oprogramowanie wspierające sporządzanie narodowego bilansu węgla i zrównoważoną gospodarkę leśną. – Nasza strategia niskowęglowego rozwoju zwalcza deforestację – czynnik wpływający na zmianę klimatu – bez spowalniania rozwoju narodowego i naruszania suwerenności władzy naszego społeczeństwa nad lasami. Powstający rynek handlu węglem daje nam niepowtarzalną okazję na wykorzystanie gospodarki światowej do ratowania lasów deszczowych na kuli ziemskiej poprzez ich ewaluację – mówi Bharrat Jagdeo, prezydent Gujany.

Przy opracowywaniu i wdrażaniu strategii niskowęglowego rozwoju z Gujaną współpracuje m.in. rząd Norwegii. Norwegia to jeden z głównych krajów wspierających Gujanę w jej dążeniu do wykorzystania lasów w systemie „finansowości węglowej”. GIS stanowi podstawową technologię w gujańskim systemie monitoringu, raportowania i weryfikacji bilansu węglowego. System ten integruje obserwacje naziemne z obrazami satelitarnymi i innymi informacjami geograficznymi zgodnie z wytycznymi IPCC (Międzyrządowy Panel ds. Zmian Klimatu).

Firma ESRI, która jest czołowym światowym producentem oprogramowania GIS, współpracuje także przy tworzeniu modeli pomiaru, weryfikacji emisji i sekwestracji węgla w Nowej Zelandii, Australii, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych.

Opr. A.S.

źródła: www.forest.fi, www.sodra.com, Joachim Keßler, Bayerische Staatsforsten, www.internationalforestindustries.com


Niemcy – dochody z handlu emisjami a lasy

Niemiecka Rada Gospodarki Leśnej (DFWR) postuluje jak najszybsze zrealizowanie koncepcji narodowego funduszu leśno-klimatycznego, zasilanego dochodami z handlu prawami do emisji CO2. Według DFWR środki z tego funduszu powinny być przeznaczane zarówno na przystosowywanie lasów do zmian klimatycznych, jak i na wzmaganie sekwestrowania węgla w lasach.

W okresie 2008–12 państwo niemieckie ma sprzedawać zainteresowanym przedsiębiorstwom 40 mln jednostek emisji rocznie. W roku 2008 dochody z tej sprzedaży wyniosły 900 mln euro. Od roku 2013 jednostki emisji przeznaczone dla sektora energetycznego będą zasadniczo w całości sprzedawane w systemie aukcyjnym. Roczne dochody mają wówczas sięgać 10 mld euro. Zgodnie z założeniami Zintegrowanego Programu Klimatyczno-Energetycznego, dochody ze sprzedaży jednostek emisji mogą być przeznaczane wyłącznie na cele służące ochronie klimatu.

idź do strony: