Mundur, także leśny, w polskiej tradycji to symbol prestiżu i autorytetu państwa, a zasadniczym elementem wyróżniającym go stało się, i powinno pozostać, godło państwowe – uważa Leszek Sławomir Pręcikowski, historyk leśnictwa.

Dzieje polskiego munduru leśnego sięgajączasów Królestwa Polskiego, kiedy to w grudniu 1819 r. światło dzienne ujrzałdekret ustanawiający ten mundur. Powołany przez Aleksandra I Królewski KorpusLeśny podzielony został na osiem klas służbowych, z których każda miałaodpowiednie umundurowanie. Po raz pierwszy szczegółowo określono wzorydystynkcji służbowych, krój i barwę stroju leśnika, z zachowaniem polskiejsymboliki narodowej. Na czapkach oraz na guzikach znalazł się Orzeł Biały(identyczny jak na mundurach Wojska Polskiego). Odtąd, aż po czasy współczesne,towarzyszy on leśnikom w odpowiedzialnej służbie. Odtąd też polscy leśnicynoszą mundury z haftem srebrnym symbolizującym liście dębowe i żołędzie.

Orzeł Biały z 1819 r., noszony na guzikach munduru Leśnego Korpusu Oficerskiego (Królewski Korpus Leśny) oraz na czapkach strażników i strzelców leśnych (rekonstrukcja Leszka S. Pręcikowskiego, rok 2008)

II RP, dwa etapy

Mundur leśnika II RP wyróżniał sięelegancją, nienagannym krojem oraz ścisłą dyscypliną zasad jego noszenia.Mundur ten, którego wyróżnikiem pozostał Orzeł Biały, przeszedł wówczas dwaetapy rozwojowe. Pierwszy od 1918 do 1929 r., kiedy to w służbie leśnej noszonomundury o kroju uniformów byłych służb zaborczych, zaadaptowane na potrzebyleśników polskich. Mundury te różniły się w poszczególnych regionach kraju zpowodu braku rozporządzenia wprowadzającego jednolite zasady umundurowaniasłużby leśnej w skali odrodzonej Rzeczpospolitej. Elementem wspólnym byłarogatywka.

Mundur Officyalistów Strzegących (zwraca uwagę Orzeł Biały na czapkach). „Sylwan”, rok 1827; wersja koloryzowana wg Aleksandry Baranowski, rok 2008

– Wiele kwestii związanych z umundurowaniembyło wówczas regulowanych na szczeblu lokalnym, zależnie od możliwości ipotrzeb – mówi Leszek Sławomir Pręcikowski. – Ówczesne wzory mundurów czerpałytak z doświadczeń byłych państw zaborczych (głównie niemieckich), jak i zrodzących się rodzimych koncepcji i rozwiązań w tej dziedzinie.

Drugi etap (lata 1930–39) zapoczątkowałowydane 1 marca 1930 r. Rozporządzenie Rady Ministrów o umundurowaniu iodznakach służbowych funkcjonariuszy LP. Zasadniczym kolorem umundurowaniaurzędników leśnych (funkcjonariuszy wyższych) stała się barwa brunatno-zielona.Mundur zdobiły guziki z białego (srebrnego) metalu z Orłem Państwowym ośrednicach 23 i 17 mm. Umundurowanie składało się z kurtki, spodni, płaszcza iczapki. Kurtka miała krój wojskowy. Kołnierz był stojąco-wykładany z naszytyminań (z ciemnozielonego aksamitu) patkami w kształcie równoległoboku,obramowanymi zieloną sukienną wypustką, z wyciętymi kątami prostymi, w tylnychbokach patek. Na patkach umieszczano dystynkcje. Na ramionach były naramiennikimiękkie z sukna koloru kurtki, zapięte na małe guziki mundurowe. Urzędnicypierwszej i drugiej kategorii służbowej oraz pracownicy biurowi kategoriitrzeciej mogli nosić kurtki z kołnierzami wykładanymi. Czapka tzw. „angielska”,wykonana z sukna mundurowego, posiadała czarny daszek z brzegiem okutym blachąz białego metalu. Nad otokiem czapki z ciemnozielonego aksamitu znajdował sięOrzeł Biały, zaś na samym otoku dwie złożone na krzyż gałęzie dębowe.

Fot. Arch. B. Morawskiej (2)
Przemieszanie wzorów mundurowych obowiązujących w latach 1918-29 oraz wzory z 1930 roku	Mundur ucznia Państwowej Szkoły dla Leśniczych w Białowieży, wzór z 1930 roku
Fot. Arch. L. S. Pręcikowskiego (2)
Mundur leśny, wzór z 1930 roku (z prawej)	Ferdynand Buchta, dyrektor LP w Siedlcach. Mundur „oficerski”, wzór z 1930 r.; „Kalendarz Leśny Informacyjny”, rok 1937

Reforma mundurowa

Szacunek do munduru trwał latami. Ale nicnie trwa wiecznie. Wg Leszka Pręcikowskiego w minionym ustroju nastąpiłorozprężenie dyscypliny mundurowej, przejawiające się m.in. w braku jednolitościkroju i koloru mundurów oraz elementów jego wyposażenia. Toteż w 1998 r. dokonanogruntownej reformy mundurowej. Ustanowiono obowiązujący do dziś jednolity wzórmunduru służbowego (spełniającego zarazem funkcję ubioru wyjściowego i galowegona dni uroczyste), koloru oliwkowego. Przyjęto ogólny wzór munduru codziennego,składającego się zasadniczo z zielonej koszuli i krawata, oliwkowych spodni lubspódnicy, swetra kroju wojskowego, kamizelki oraz czapki mundurowej. Określonojednolity wzór mundurów terenowych, ubiór maskujący („panterka”) krojuwojskowego. Ustalono jednolity krój czapki mundurowej (wzorując się na czapceangielskiej) oraz kapelusza. Ustanowiono precyzyjną symbolikę, a po nastaniunowego ustroju doszedł nowy wzór godła do czapki – Orzeł Biały w koroniewykonany z metalu i osadzony na pojedynczej gałęzi dębowej z żołędziami iwidocznym jednym dużym liściem dębu.

W wyniku tych zmian mundur leśnika zostałdostosowany do nowych czasów, z jednoczesnym zachowaniem ducha wypływającego zchlubnej tradycji. Czy obecnie konsultowany nowy projekt munduru niezaprzepaści tego, co niesie historia?

Emilian Szczerbicki

Leszek S. Pręcikowski, autor i współautorm.in. pięciu historycznych monografii leśnych, w tym książki pt. „Ludzie lasu iich mundur”:

Z niepokojem przysłuchuję się dyskusji oprojekcie nowego munduru leśnika, a wywiad z jego projektantką, panią AnnąJatczak, zamieszczony w lipcowym numerze „Lasu Polskiego” skłania mnie dowygłoszenia komentarza. Pani Jatczak twierdzi, że zaprojektowała mundur,tymczasem z jej wypowiedzi wynika, że tak naprawdę zaprojektowała liberię,innymi słowy – strój korporacyjny.

W polskiej tradycji historycznej mundurjest symbolem prestiżu i autorytetu państwa, gdyż przysługuje wyłącznieuprawnionym do jego noszenia służbom państwowym, a zasadniczym elementemwyróżniającym go jest godło państwowe (Orzeł Biały). Mundur pozbawiony godłaprzestaje być mundurem, a staje się uniformem, do którego mają też prawo służbyprywatne, jak choćby ochroniarze.

Nawet w dobie rozbiorów leśnicy KrólestwaPolskiego, reprezentując autorytet państwa, zachowali polskiego Białego Orła naczapkach i guzikach, dzięki czemu ich mundur rodził szacunek i budził ducha narodowego.Czy nadszedł już czas, by zdjąć Orła Białego z czapki i guzików, spychając tymsamym mundur leśnika do stroju korporacyjnego?

Nie bardzo rozumiem stwierdzenia paniJatczak o rzekomym mieszaniu sacrum i profanum w umundurowaniu leśników. Towłaśnie Orzeł Biały na leśnym mundurze czyni zeń sacrum, wzbudzając respekt iszacunek należny służbie państwowej. Leśnicy nie reprezentują tylko określonejprofesji czy instytucji, jak chce pani Jatczak, lecz zgodnie z ustawą o lasachdziałają na majątku Skarbu Państwa, a tym samym reprezentują swojego mocodawcę,tj. państwo polskie.

Pani Jatczak uważa, że leśnicy to niewojsko, więc nie muszą mieć przełożenia na militaria (w domyśle – nosić OrłaBiałego na czapkach). Nic bardziej błędnego w pojmowaniu idei i wzoru leśnegomunduru. Policja, Inspekcja Transportu Drogowego, Służba Celna to także niewojsko… A czy wyobrażamy sobie ich mundury bez Orła Białego? Czy służby temogłyby wykonywać swoje czynności w jakichś przypadkowych strojach, jakieniegdyś mieli fornale służący u hrabiów?