Pod patronatem św. Franciszka
Rezerwat Kalwaria Pacławska

To jedyny na Podkarpaciu rezerwat leśno-krajobrazowo-kulturowy. Utworzono go w roku 2001 na powierzchni 173,18 ha dla ochrony szczególnych walorów przyrodniczych, kulturowych i widokowych, które w tym miejscu się kumulują.

Historia Kalwarii Pacławskiej – osady położonej na szczycie wzgórza – sięga połowy XVII wieku. Ówczesny właściciel tych ziem, Andrzej Maksymilian Fredro wybudował w latach 1665-1668 drewniany kościół i klasztor, sprowadzając doń ojców franciszkanów. Z uwagi na niespokojne czasy, napady Tatarów, Kozaków i rozbójników miejsce to przybrało charakter obronny. Całość obiektów tworzyła pięcioboczną fortecę bastionową, mającą chronić zakonników i miejscową ludność w razie potrzeby. Obecny kościół i klasztor zawdzięczają swój wygląd Szczepanowi Józefowi Dwernickiemu, cześnikowi przemyskiemu, który osiedliwszy się w Kalwarii, wybudował tu w latach 1770-1775 murowaną świątynię barokową na planie krzyża łacińskiego. W tym czasie wzniesiono też murowany klasztor. Kalwaryjskie sanktuarium kilkakrotnie niszczyły pożary. Ostatni, w którym śmierć poniosło dwóch braci zakonnych, miał miejsce w 1956 roku. Obecnie odnawiana jest polichromia świątyni i ołtarz z cudami słynącym obrazem Matki Boskiej Kamienieckiej. Ikona ta rzeczywiście przybyła do Kalwarii w 1679 roku z katedry w Kamieńcu Podolskim po zdobyciu tego miasta przez Turków. Kilka razy w roku odbywają się tu uroczystości odpustowe, z których największa, 15 sierpnia, gromadzi tysiące pątników.

Święty Franciszek z Asyżu, zwany „biedaczyną bożym”, żył w latach 1181-1226. Jako syn bogatego kupca Piotra Bernadone brał udział w lokalnych wojnach. W jednaj z nich dostał się do niewoli, spędzając rok w więzieniu. Wrócił zupełnie odmieniony; miast rycerskiego rzemiosła, wybrał studiowanie Ewangelii. Z tego powodu wydziedziczony przez ojca, wstąpił na drogę posługi bożej. Był założycielem trzech zgromadzeń zakonnych: braci mniejszych, sióstr klarysek i świeckich tercjarzy. Zgromadzenia te przetrwały do dziś jako silne zakony. Święty Franciszek w 1224 roku na górze Alwerni otrzymał stygmaty – znaki Męki Pańskiej na ciele. Już w dwa lata po jego śmierci papież Grzegorz IX ogłosił go świętym kościoła katolickiego.

Mimo że żył w mrokach średniowiecza, swą postawą moralną i filozofią życiową wybiegał w daleką przyszłość. Rozszerzył pojęcie „brata” i „bliźniego” na wszystkie stworzenia. Potrafił rozmawiać ze zwierzętami. „Bracia wilki – mówił do największych drapieżców – chciałbym naprawić, co moje siostry i moi bracia, ludzie, wam uczynili. Widzą was tylko w złym świetle, tak jakby tu na ziemi istniały na ogół stworzenia, które są wyłącznie złe! Kochacie samotność gór, głębię lasu, ciszę dolin. Unikacie miejsc uczęszczanych, hałasu, gorączkowości i ruchu. Odczuwam pokrewieństwo z wami, bracia moi, i dlatego pragnę wspólnie z wami chwalić Boga za to, że was stworzył…” Do much i komarów zwracał się zaś w te słowa: „Właśnie przez to, że nam, ludziom, wydajecie się niepotrzebni, świadczycie o obfitości życia. Albowiem nie wszystko, co istnieje musi się usprawiedliwiać przed człowiekiem. Nie wszystko potrzebuje widocznego powodu, aby wolno mu było istnieć”.

Najważniejsze dla nas przesłanie św. Franciszka to postawa szacunku dla wszelkiego stworzenia, dla całości przyrody. W każdej rzeczy żywej i martwej widział on Stwórcę i Jego Dzieło, które człowiek powinien szanować. Korzystanie z dóbr przyrody winno odbywać się na zasadzie niezbędności; człowiek jest wszak tylko gościem i przechodniem na tej ziemi.

To aż niewiarygodne, że zasady, które dziś dla ochrony przyrody formułują naukowcy, św. Franciszek wyartykułował przed ośmioma wiekami. Nic dziwnego, że leśnicy i ekolodzy jego właśnie wzięli sobie za patrona.

Głównym powodem założenia Kalwarii Pacławskiej było krzewienie kultu Męki Pańskiej. Dlatego fundator wykorzystał walory terenowe, sytuując poszczególne kaplice – stacje drogi krzyżowej – na północnych stokach góry, na terenie pokrytym wspaniałym jodłowo-bukowym lasem schodzącym aż do doliny symbolizującej Dolinę Jozafata i do rzeki Wiar – odpowiednika biblijnego Cedronu. Dwa sąsiadujące ze sobą wzgórza symbolizują Górę Oliwną i Golgotę.

Lasy kalwaryjskie są doskonałym uzupełnieniem dla sanktuarium i tras Męki Pańskiej.

Obszar rezerwatu charakteryzuje się dużą deniwelacją – od 257 m n.p.m. do 414 m n.p.m. Pocięty jest licznymi potokami, co nadaje mu duże walory krajobrazowe.

Dominuje tu buczyna karpacka w swej podgórskiej formie. W starodrzewiu liczne pomnikowe okazy jodeł, buków, jaworów i jesionów. Żyźniejsze tereny zajmują grądy z przewagą dębu i grabu. Siedliska te obfitują w dużą ilość gatunków runa leśnego. Najliczniej kwitną tu: marzanka wonna, pierwiosnka wyniosła i gajowiec żółty zwany na Pogórzu kocipyskiem. Jeszcze przed rozwojem liści na drzewach pojawia się cała gama geofitów wiosennych. Z rzadszych gatunków spotkać można: szałwię lepką, kopytnika pospolitego i żywokost sercowaty. Na przyległej do lasu łące w październiku pojawiają się zimowity jesienne.

Dróżki kalwaryjskie przebiegające wzdłuż i w poprzek teren rezerwatu leśnego mają charakter szlaków kontemplacyjnych. Przejście nimi nastraja do refleksji, budzi potrzebę obcowania z naturą. Czas płynie wolniej, ludzkie sprawy mają boski wymiar… Tak tu jest już od stuleci i oby pozostało na zawsze.

Ojcowie Franciszkanie z Kalwarii Pacławskiej, zgodnie z nauką swego patrona -św. Franciszka, prowadzą nie tylko katechizację, ale uczą też rozumienia przyrody, interpretacji jej zjawisk i miłości do otaczającego nas świata istot żywych.

Mają w Kalwarii swe miejsca leśnicy; co roku w dniu Podwyższenia Krzyża spotykają się na dziękczynnej pielgrzymce, zaś w roku 2000 przy punkcie widokowym za klasztorem posadzili swą Aleję Jubileuszową. Jako podopieczni św. Franciszka – patrona leśników i ekologów – współdziałają z zakonnikami w dziele edukacji przyrodniczej przybywających tu ludzi.

Kalwaria jest też miejscem corocznych spotkań modlitewnych leśników. W tym roku ich pielgrzymka odbędzie się 9 lipca.

Edward Marszałek

Dróżki kalwaryjskie

Na dróżkach kalwaryjskich znajduje się obecnie 42 kaplice (35 murowanych, 7 drewnianych) oraz 5 figur i 1 krzyż. Wchodzą one w skład: Dróżek Pana Jezusa (28 stacji, w tym, Droga Krzyżowa i Dróżki Matki Bożej) oraz Dróżek Pogrzebu i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (14 stacji). Na terenie kalwarii Pacławskiej znajduje się jeszcze 5 kaplic, które nie wchodzą w skład dróżek: kaplica św. Anny, grobowiec Tyszkowskich, pustelnia św. Marii Magdaleny, kaplica św. Gabriela i Wniebowstąpienie Pana Jezusa.

W granicach rezerwatu przyrody „Kalwaria Pacławska” znajduje się 13 kaplic:

– Kaplica Annasza
– Pożegnanie z Apostołami
– Pustelnia św. Marii Magdaleny
– Trzy Maryje

– Umieszczenie Maryi po Prawicy Syna
– Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny
– Dom Heroda
– Wieczernik
– Św. Michał
– Dom Kajfasza
– Zaparcie się Piotra
– Gradusy – święte schody
– Ratusz Piłata

Od 1995 roku w okresie Triduum Paschalnego w Kalwarii Pacławskiej odbywają się Misteria Pasyjne. Teatralne przedstawienie Męki pańskiej jest forma ewangelizacji, wzbogaca wiedzę o tragedii Golgoty ale przede wszystkim dostarcza wzruszeń i ułatwia religijne przezywanie Świąt Wielkanocnych.